Roger Tsang-Sam-Moï : jwé tanbou sé fè chwa viv !

Roger Tsang-Sam-Moï sé on tanbouyé, chantè é pofésè a tanbou Laguiyàn. Chimen i pran adan lavi fè sé tradisyon ki palé ba’y é i aksèpté rantré adan’y pou pé vwè pli lwen. Avè lanné é lanné, i pran tan i té bizwen pou chèché konnèt sa ki té fo’y pou i té rivé vwè douvan’y an larèl lasa. Jòdi, i adan moun ki ka fè tanbou viv pa asi Kayèn. I ka jwé alè avè Pa bay yé tout, on nouvo gwoup ki asiré vlé fè pa a’y pou pèwmèt mizik tradisyonèl la kontinyé woulé. 

Ki tan ou konmansé jwé tanbou ?

Mo komansé jwé tanbou tou gran. Mo pa gen tan aprann sa la mo té piti. Mo paran pa ka jwé tanbou. Mo gen 23 lannen tanbou.

Fanmi a’w pa moun a tanbou, ki jan vou ou touvé’w k’ay adan ?

Andan fanmi mo pèr, nou désandan chinwa, pa gen moun ka jwé tanbou. Di koté di mo manman, i gen fanmi ki a moun Makourya. Kifè, mo té souvan an komin é mo gen tan wè sèrten moun ki té ka jwé tanbou. Mo té ka wè sé gran nonm yan jwé épi tanbou a té ka aplé mo.

Lè ou désidé ay kontré moun ki ka jwé tanbou, ki jan sa pasé ba’w ?

La, fò mo té fè mo parkour. Mo rantré andan oun group tradisyonèl. A té oun group Makourya sé té Les flamboyants de Macouria. Mé sa group a pa tchenbé. Mo té rantré andan pou aprann jwé tanbou. Ké lèspéryans, mo pé di andan group, yé ka plis aprann ou dansé ki aprann ou jwé tanbou. Kifè, mo rann mokò kont, fò mo fè roun travay ké mokò pou jwé.

Sa vlé di ou aprann vou menm a’w ?

Mo gen tan aprann jwé ké défen mouché Serville Zéro, ki té sa oun gran tanbouyen. A té oun gran nonm ki té vayan annan tanbou a. Ké li, to té ka gen roun chanté chak jou. Lan menm lan menm, i té ka mété roun chanté asou journé a.

Mo suiv li pou aprann. Mo té k’alé chaché’l pou sa, pas li té gen so savoir-faire. Li té ka di mo sa sa bon, sa sa pa bon, mo k’alé tro vit o tro dousman. Li té ka korijé mo.    

Aprè, mo alé annan group Musanda. La, mo pa té vayan vayan. Mo pa té tròp pozisyoné anlè oun enstriman pou dékoupé. Éoun jou, lidèr a ki té ka dékoupé pa té la, épi té gen roun prèstasyon. Sé la yé fè mo konprann ki a mo ki ké pran flanbo a. Mé mo pa té konèt. Té gen la 2 sitiyasyon ki té gen pou mo sé té swa mo ka chapé, swa mo ka fè sa mo pouvé. Sa jou a, mo fè sa mo pouvé. Sé prèmyé sitiyasyon ki fè mo chaché konèt plis asou tanbou dékoupé a.

Aprésa, ka ki pèwmèt vou dévlopé konésans a tanbou la ?

A sa épòk a, pa té gen kour tanbou andan group. Mo aprantisaj fèt à l’oreille. Mo té ka anrèjistré mokò pou mo roukouté sa mo té ka fè pou wè si i té bon. Andan group a, lidèr a té ka di mo osi si i bon, si i pa bon, si mo ka byen jwé pou chak ritm, si sa nòt a ka sòti.

Mizi-an-mizi ou té ka vansé, ki jan ou té ka santi ou té ka rantré adan konésans a syans lasa ?

Sé té épi répétisyon. Ké lò mo té k’alé an prèstasyon, mo té ka anrèjistré. Lò prèstasyon a té fini, mo té ka roukouté mokò pou swa kritiké, swa pou di la i té bon. Menm lò mo té k’alé an répétisyon, mo té ka anrèjistré mokò pou mo roukouté sa mo bay. É la, mo té pouvé wè osi.

Ou té ka jijé parapòt a sa lézansyen té ka fè ?

Wi, référans pou nou sé toujou sé ansyen an.  Nou ka kouté yé bokou pou éséyé rèprodui di nou par.

A lépòk, mo pa té byen savé koté Sérotte té fika. Mo té ka chaché a ki sa ki oun Guiyanè, a ki sa so tradisyon. Oun jou, mo té ka roulé ké mo loto, mo té fèt gen mo pèrmi épi mo ka pasé douvan Sérotte é la, mo ka tandé tanbou. Mo garé mokò, mo alé gadé épi mo répons té la. La, mo trouvé lanmou pou tradisyon guiyanèz. Mo viv li antyèrman.

Anfinaldikont, ou ké di sa pran’w konmen tan pou ou santi’w byen an tanbou la ?

Si sé pou palé di lanmou di tanbou, mo ké di dépi lò mo té gen 17 an, mo té anvi jwé. Gen rèv, la to ka wè ki to ka jwé tanbou. Avan menm komansé aprann, to ja andan’l.

Pou aprann menm, mo fè plizyèr étap. Té gen lò mo té ka chaché mokò. Mo trapé mo répons andan lasal Sérotte. Apré, mo rivé gen oun tanbou é mo mété mokò ka travay tout lézaprémidi pou konnèt foulé. É mo trapé foulé a. Mo kontinyé kontinyé. Apré, mo komansé épi dékoupé a. La, mo komansé wè mouché Zéro. Li fè mo wè sa ki té bon pou mo.  É apré, mo rantré andan group tradisyonèl. Mé sa mo té sa jwé sé té kasékò a ounso. Mo pa té wè ki gen grajévals, kamougé, débòt, béliya, ladjanbèl, tou sa. Sa pa mo fòt pas lò nou té ka kouté lézansyen a Makourya, a plis sa nou té ka jwenn.    

Sa vlé di, silon komin ou yé isidan, ou ké plis tann on ritm pasé on lòt ?

Sé sa, pa ègzanp Sinamari ou ké tandé grajé.

Ki jan ou konmansé dékouvè sé lézòt ritm tradisyonèl la ?

A lò man rantré annan group tradisyonèl a.

Ès sa vlé di lè ou Guiyàn silon komin ou yé ou ké plis tann on ritm, mé pa asi Kayèn yo pran tout sé ritm la é yo ka jwé yo ?

Wi, chak moun ka défann yé stil. Si ou alé Sen-Jòj, yé ké jwé léròl, yé ké jwé kamougé, yé ké jwé kasékò. Yé ka défann sa ritm a. Sinamari, Kourou, Irakoubo, a grajé. Mé Kayèn, gen moun diféran bò annan roun sal tradisyonèl. Yé ka jwé tout sé ritm a.

Ki jan ou rivé dévlopé pwòp istil a’w adan mizik la ? Ka ki ba’w sansibilité pou sa ?

Sa ka fèt avè tan. Épi, sé anrèjistrèman la ka édé onlo osi pou sa. Apré sé enspirasyon. Kon mo ka di, lò to ka kouté oun moun ki ja konèt to ka fè kon’l épi oun touch pèrsonèl. Gen oun santiman ki ka vin, a kon sa pou jwé’l. Sé sa ki ka fè ladiférans antr sa to ka jwé ké sa ki ja ka jwé.

Guiyàn tini onlo mannyè jwé tanbou kon tini diféran pèp. Parapòt a sa, ès ou pé palé asi valè tanbou tini isidan ?

Nou gen plizyèr ètni annan péyi a. Mo, mo ka jwé tanbou a kilti vyé nèg kon yé té ka di a lépòk. Jòdi moun ka di kréyòl. Mé, granmoun toujou di nou avan lò yé té ka di to kréyòl sa té lé di ki to té raproché di kolon a. A té èsprésyon a pou di sa. Kréyòl menm sé té pou moun lavil. Yé té ka fè oun diférans avè moun komin. Yé té ka kriyé yé moun bitasyon.

Sa nou ka fè a une lutte pou tanbou a kontinyé viv. Lò to ka jwé tanbou sé pa pou tokò sèlman. To ka jwé pou lèspri osi é to ka jwé pou lézantouraj. Lò to ka jwé, to kapab fè ròt moun vini tandé. Sa gen oun enpòrtans.

É tanbou a ritm péyi a, si li pa ka jwé sé kè ou mouri. Sé pou sa fò transmèt konésans a. Lè nou wèy frenmen, fò tradisyon a toujou la.

Sé konsyans lasa ki fè ou désidé vin pofésè osi ?

Mo ké di mo konmansé bay kour ké Pierrette Otili, a oun chantèz Kourou, pas li té bizen oun tanbouyen pou jenn ka pasé òpsyon bak. Mo monté Kourou tou lé mèrkrèdi pou bay sé kour a pannan 2 lanné. Apré gen roun moun ki wè mo andan roun prèstasyon é ki mandé mo pou aprann li jwé pas li té savé mo té ka bay kour asou Kourou. Nou konmansé é avè tan, li vini bon é li menm pòté ròt moun. A kon sa, mo trapé zélèv.

Ou ka chanté osi, ès ou pé di yonndé mo asi sa osi ?

Chanté a pou mo a oun transmisyon pou fè sa gangan chanté avan, é pou nou osi nou fè pròp chanté nou. Nou ka fè avè sa lé ansyen ba nou. Nou gen sé ritm la é nou ka kréyé, mété nou pròp paròl asou yé.

Jòdijou, ou adan on gwoup. Non a’y sé Pa bay yé tout. Ès ou pé palé di travay zòt ka fè ?

Group la kréyé ké moun ki té ka pran kour dè tanbou koté mo. Délè, moun té ka kriyé mo pou fè oun kasékò annan yé kaz pou oun anivèrsèr, pou oun véyé é nou mété noukò ka fè oun ti sèksyon. Nou animé koté Niniz osi. A oun koté Kabasou an fas simityè a. Kon Sérotte té fèmen, Niniz té mété sal a pou tanbou kontinyé jwé Kayèn. Donk, nou ka touné ansanm dépi oun lanné é la nou désidé kréyé oun group. Gen Paulette Adami ki aksèpté vini chanté épi nou. Nou ka jwé pou tout kalté prèstasyon annan kad tradisyonèl. Nou gen projè kréyé pròp èspèktak nou osi pou toujou voyé tanbou douvan.

Pou bout, ka ou té’é vlé di ?

Mo ka rèmèrsyé sé ansyen an pou sa nou gen, sa yé lésé ba nou. Mo gen bon souvènir di moman mo pasé avèk yé. Alè fò nou, nou kontinyé fè pou latradisyon kontinyé jwé.