Pierre Narouman : pou tanbou Gwadloup fè douvan !

Tanbouyé, chantè, pwofésè, Pierre Narouman sé on mèt-a-mannyòk a mizik tradisyonèl Gwadloup. I vwè jou Lapwent an 1957 é i grandi an fobou a vil la, la tanbou toujou té ni tout plas a’y. Kifè, dépi piti timoun, i ka bennyé an son a gwoka é a tanbou a mas. Tou natirèlman, i pa fè ni yonn ni dé, i anni suiv chimen yo té ka wouvè ba’y. Èspéryans é èspéryans i trapé pannan lanné é lanné fè i dévlopé osi on métòd ki ta’y pou transmèt syans a tanbou la. Lékòl Foubap sé alè yonn adan pli gran lékòl a tanbou Gwadloup. Nou pran tan kouté misyé Pierre Narouman pou konnèt chimen i fè avè tanbou é konprann plis tradisyon la.

Ès ou pé rakonté ki jan ou rantré adan mizik tradisyonèl ?

An pé pa di an rantré adan. An pé di an fèt adan. Dépi toupiti an té ka rèsté an fobou Alexandre Isaac an lakou D’Alexis. Sé on lakou a lansyèn. Pòt a tout moun ouvè, adan lakou la ou ké touvé pyé-bannann, ou ké touvé pyé-zabriko, pyé-fwiyapen, koko, goyav. Ni moun té ka lévé poul. Ni on madanm Jèwmèn té ka lévé kanna, té ka lévé kochon. Granmè an mwen menm té ni on kalòj a poul. Té ni on vwazen an nou sé té Féfé. Sé té on péchè. Sé té on Déziradyen. É lèwvwè i té sòti lapèch, i té ka vini, i té ka pòté pwason, langous, tou sé biten lasa. I pa té ka vann, i té ka ban nou. An lantré a lakou la té ni Pòpòl sé té on bouché. I té ka vann vyann bèf. Sé té on lakou asé fòlklorik. Ou té ka touvé tout sòt dè moun an lakou la. Ou té ka touvé Pè Lori ki té avèg mé ki té ka fè manjé a’y li menm. É an fas avè kaz a manman mwen té ni kaz a on boug nou té ka kriyé Konkon, mé vré non a’y sé té Simon Jérôme. Kòm i té ni on gason, yo té tjwé adan on bagaw adan on baw, alò i té on jan adòpté mwen. Laprémidi, lè zanmi a’y té ka vini yo té ka jwé domino é sé mwen ki té kay achté wonm ba yo adan boutik a man Dòdò. Mé an pa té pran konsyans dè ka sé boug lasa yé.

Konkon té ka travay anlè pòw la. Apré travay, lè Konkon té rantré i té ka mété on bwèt a mizik la é i té ka jwé mizik. I té ka jwé tout mizik. I té ka jwé é mwen an té ka kouté. É sé kon sa dépi toupiti an tann chanson gwoka. An pa té konnèt sé boug la mé an té konnèt vwa a yo. É tou sé boug la té ka vini owa Konkon. Tou sé boug a mas la té ka vini. Sé kon sa, an abityé mwen avè mizik la. An péryòd a kannaval, Konkon té ka sòti avè mas a Sen Jan. Sé té mas a’y. Yo té ka kriyé’y Sen Jan pas Sen Jan sé sèl moun ki té douvan yo té ka vwè ki pa té maské mé sé té mas a Konkon. On jou, i fè 2 jwé ban mwen pas nou té maléré an pa té ni jwé. I fè on tanbou chan avè on ika. Tanbou chan lasa an pèd li an 1966 lè on siklòn krazé kaz a manman mwen.

La an té piti piti, Konkon té ka pran mwen, i té ka mété mwen anlè zépòl a’y adan mas la. Lè an vin tibwen pi gran an té ka suiv mas la jis an kawfou a lari Vatab. Nou té piti toujou alò nou té ka arété douvan boutik a man Doudou é nou té ka rimonté. Mé lè nou ka rimonté, nou té ka rimonté o pa avè son a mas la. É la nou té pi gran tou natirèlman nou touvé nou adan. É jis aprézan an pé di an po’o jan sòti an mas la.

Ès sé tanbou a mas ki fè’w rantré an tanbou gwoka ?

Ni boug ki té ka vin jwé an lakou la. Adan sé boug la i té ka vin jwé la té ni Vélo. Té ni Boisbant osi. An té ka vwè sé boug la. An té ka gadé sa yo té ka fè. Sé kon sa an aprann. An aprann par l’observation. An ka gadé men a yo, aprésa an ka antréné aka manman mwen swa anlè tab a’y oben anlè on sòt dè bouyòt i té ni. Kòm an té piti é kòm an té ni on entérèsman adan sa, an konmansé gadé sa chak men ka fè. Kon an té ja ni son la an tèt an mwen, an té ka antréné avè sa. É chak lè an té k’ay on koté an ka vwè on moun ka fè on biten, an té ka aprann li pannan i ka fè’y.

Jis aprézan an ni chans ni on bon mémwa. Dépi yo fè on biten douvan an mwen, an ka gadé, an ka kouté é sé kon sa piti a pitit an dévlopé. É kon an lakou la té ni dòt tiboug kon mwen ki té pi gran ki mwen, yo té pi fò ki mwen osi. Adan té ni Gérard Foggea. An toujou kriyé’y le grand frère. An té ka aprann avè yo osi. Jis a konyenla la sé kon sa an ka fè, an ka vwè on moun ka jwé, i ka fè on biten, an ka aprann li, aprésa an ka antréné’y é apré an ka maké’y anlè on papyé.

A ki laj ou ké di ou konmansé jwé ?

An té ni 5 an. An té ka manganné kon tout tiboug an lakou la. Piti a piti, an pwogrésé, an pwogrésé. Mé la karyè an mwen konmansé an ké di sé an 1970. Lanné lasa an rantré adan on gwoup ki té Les acacias de Pointe-à-Pitre. Yo té ka répété an Maison des jeunes Pwentapit. É on jou kon sa an té ka ponmlé, an tann tanbou la. Té ni gran finèt an bwa ki té wouvè alò an mété mwen ka gadé pa finèt é ki moun an ka vwè ka jwé ! An ka vwè sé Gérard Foggea le grand frère. La, an di biten an mwen bon ! Yo té ka dansé balé. Lè yo fè on brèk, an kriyé’y é i fè mwen rantré. Aprésa, an adéré an asosiyasyon la. La, an konmansé ni on lòt culture, c’est-à-dire culture a larépétisyon. Tou lé mèwkrèdi é tou lé sanmdi nou té ka répété. Défwa, nou té ka jwé 2 fwa pa simenn. Nou té ka jwé an lotèl. Sa sé té on gwoup a doudou. Adan gwoup lasa, an aprann sa ki korégrafi.

 Adan gwoup fòlklorik sé dansè la ka suiv mawkè la. Ni on son pou fè pou yo rantré anlè sèn la, aprésa ni on son ou ka fè pou yo konmansé balé la, on son pou yo chanjé pa. Sé vou yo ka suiv jistan ou fè arè la pou yo sòti anlè sèn la. On gwoup fòlklorik té ka prézanté tou lé balé : graj, woulé, menndé, kalagya, toumblak, léwòz, lansyé, bigin, vals kréyòl. Fò ou té konnèt tou sa. La, fò ou konnèt balé la myé ki sé dansè la. Sé dansè la yo menm ka vin yo ka abityé yo a mawkaj a’w.

An ki moman ou aprann jwé an mannyè tanbouyé ka jwé an léwòz ?

Mwen aprann piti a piti pas pa té ni léwòz kon aprézan. Sa té raw. Yo pa té ka fè léwòz kon aprézan yo ka fè léwòz an èstad, tou sa. Yo té ka fè léwòz la aka on moun. Mé pou ay aka moun la, fò yo envité’w. Fò on moun méné’w. Mwen an té ni on zanmi, nou té k’ay toupatou ansanm sé Bernier Locatin. I té ka rété Lamanten. Nou ni lokazyon ay adan enpé léwòz pa la. Prèmyé léwòz an ay sé on léwòz an ay a Bènyòl Lamanten, aka on boug Chicaté ki té on moun a sendika UTA. Lèwgadé jou lasa, an tonbé si Kristèn, an tonbé si Gilbert Manchin yo ka kriyé Bèbert Sico, an tonbé si Mira Délos, si Vincent Blancus. An té ka gadé sa yo té ka fè. An aprann é kon sa an konprann wòl la : sé dansè la ka menné.  Sé piti a piti, an aprann tou sé biten la. É mwen aprann istil a yo. An aprann jan la yo ka fè sé rèpriz la, sé konnyé la é soutou sé chanté la.

Sé gran nonm la sé moun ou té ka vwè. Yo té ka ouvè ba’w lè yo té konnèt vou. Labann a Blanchinot kancel, Sopta, tou sé mésyé lè yo té konnèt vou, ou té ka fè pawti dè sèwk a yo. Kon yo té ka vwè chak fwa yo té kay jwé on koté ou té la avè ou ka gadé yo, ou ka gadé yo. Avè, dan lé 3è-d-maten, lè yo on jan las, ou ka konmansé jwé. Ou ka fè kou boula. Piti a piti, on lè ou ka mawké. Mé tou sa té ka fèt pwogrésivman. Ou pa té ka kenki vini pou di ba’w fè on kou tanbou. Sa pa té’é menm vin an tèt a’w ay mandé.

Trè vit an konstaté avè yo té ni 2 kouran. Té ni sa nou ka kriyé indèstwas é té ni jabren avè labann a Carnot.

Vou an moman lasa, ki istil ou désidé chwazi ?

Mwen, an pa chwazi. An ranmasé tout biten. Dépi sé té on biten a tanbou é an vwè yo jwé on biten an pa konnèt, an ka sizé la é an ka ranmasé’y. Si sé on chanté ou ka chanté an pa konnèt, an ka réponn ba’w. Dépi an réponn ba’w, mwen ankésé. An té entérésé pa tou sa ki tanbou. An té k’ay an véyé.  An pa janmen séparé biten la. An toujou vwè sé tanbou Gwadloup. Donk, an sé on gwadloupéyen, fò an konnèt li. Toupatou an té k’ay, si sé té adan mayolè, si sé té gwo siwo, an té ka sizé adan. Mwen enmé tout tanbou. Dépi an ay on koté, ki sé men si po ki sé bagèt si po, si ou ka jwé an la avè’w.

Dépi an piti, ni on biten on konprann trè vit. Mizik lasa pa té ni liv. Alò, an di kòm i pa ni liv, sèl biten i ni sé dis. É chak fwa, on dis a gwoka té sòti an té ka achté’y. Kèlkèswa moun la ki té fè’y la, an té ka achté’y. Dépi sé té dis a gwoka o kadri, an té ka achté’y. Pas kon an té ka di’w pa té ni gran zafè a léwòz. Sa i té ni sé té bamboula sur le marché couvert. Banboula la sé té fèt komin. Fèt Bémao té ni on banboula anba mawché la. Sé té labann a Carnot té ka méné sa. Té ni on banboula a Lamanten, sé té Blanchinot Kancel i té rèsponsab a sa. É la ou té ka touvé labann a Délos, Kristèn té ka vini. Té ni on banboula pou fèt Gozyé. Sé té labann a Napoléon Magloire ki té ka méné sa. Ou té ni on nòt banboula sé banboula a fèt Pòlwi é la sé té labann a Germain Calixte ki té ka réglé sa. Donk, ou té k’ay la. Sé boug la té ka vin, té ka jwé tanbou. Défwa ou té pé touvé on ti banboula fèt Zabim, fèt Moul.

Gwoka la té ka toujou menm koté ki grenndé la. Ni onlo boug ki té ka jwé tanbou mé an menm tan ki té ka jwé grenndé. É gwoka la toujou fèt kon sa, menm aka Man Soso yo té ka jwé tanbou é adan anga la la yo té ka jwé tanbou té ni on kaz a grenndé la.

Lè té ni on ti awtik adan France-Antilles la, an té ka dékoupé’y an té ka mété’y adan on gwo kayé an ni. Si an vwè on afich oben nou ka jwé on koté, ki isi ki a létranjé, dépi té ni on afich a on biten a gwoka an ka gadé’y. An pa janmen sèktarizé mwen.

Tout sé moun la, yo tout toujou aksèpté’w alòs ?

Wi, yo toujou aksèpté mwen pas an sé on moun janti, an sé on moun òwdoné. Lè an té ka vin aka man Soso, an té kay di Man Soso bonjou, Sonor bonjou. An té kay di Carnot bonjou. Si Guy Conquette té la, an té kay di’y bonjou. An pa té ka enni vin kon sovaj. Parèy, si an té ay adan on léwòz pa asi anba, lè pli souvan an té ka avè Bernier Locatin é li i té pli adan biten ankò pas sé té kouzen a Kristèn Aigle. É dépi toupiti, Kristèn Aigle té ka menné’y jwé avè’y adan on gwoup i té ni a Bouyant. Sé té Karibana.

É an pé di sé sa an ka rèpwoché sèwten jenn tanbouyé, yo ka vin la, yo ka vwè’w mé yo pa ka vin di’w bonjou. Yo ka vin la, yo ka twazé’w konsidiré yo vin pou yo goumé avè’w. Mé mwen, an toujou di tout moun bonjou. An té ni vwati, an té ka rivé granbonnè é an té ka di yo bonjou. An ka rété la, an ka palé avè yo. Yo ka palé avè mwen. An ka sonjé on fwa an té ay adan on léwòz a Chato Gaya Moul é nou té vin la, é sé té labann a Kristèn ki té ka jwé léwòz la. É jou lasa, an té mandé Kristèn ki jan i ka graté po a’y. Chak sé misyé ni on tèknik. Li, i di mwen i ka graté po a’y avè sann cho. On fwa an té mandé Boisbant ki jan i ka graté po a’y. I di mwen i ka graté po a’y avè mètsinyé sé sa yo ka kriyé mansèlinyé. Sé on asid, lè ou pran’y ou mété’y adan dlo la, i ka fè po la pèd tout pwèl a’y. Mé fò ou ni gan an men a’w. Aprésa ou ka lavé po la avè dlo lanmè é tou sa. Sé menm biten, ou ké vwè onlo moun ou ka vwè anlè tanbou a yo po la blan blan blan sé po yo trété avè lacho. Yo ka pran lacho, yo ka mété an dlo la. Yo ka lésé po la pétèt on jou ka dòmi adan’y. Lè yo woté’y, avè on kuiyè ou ka woté tout pwèl la si’y. Ni moun ka lésé po la sèk é yo ka graté’y avè on vèw boutèy. Mé la, fò ou ni lamen sinon ou ka kòché po la.

Jis aprézan, an pé di menm adan nouvo kouran indèstwas, an ni dé boug an mwen adan sé gwoup la. Ni lontan nou si wout é nou toujou kolaboré. An sé on moun Pwentapit mé mwen enmé tout gwoka la. An ni on répèwtwa a chan indèstwas an konnèt. Pannan lontan, onlo moun té ka menm konprann an té on moun Prizdo pas an té ka rèsté an bou Prizdo. Tou lé fèt Prizdo, an té ka vin, an té ka jwé tanbou. An té ni on boug an mwen Pierre Félimar, yo ka kriyé’y Pyéwo Kikili. Sé té on boug èstraòwdinè. Sé té on dansè gwoka. I té pé pran nenpòt ki boutèy : on boutèy wonm, on boutèy chanpagn, i ka mété anlè tèt a’y é i ka dansé avè’y. I ka di si i kasé, i ka péyé’y. I ka soté anlè pannan i ka dansé é boutèy la anlè tèt a’y. A pa pou di i té ka mété on tòchon o on biten, i té ka enni dépozé’y anlè tèt a’y. Alè, i ka rété Pyérèt. Épi an té monté on ti gwoup gwoka a Prizdo, an té ka mawké ba gwoup la.  Té ni on lòt boug ka mawké ba gwoup la sé té Alfred Rosanne Gatibelza. Nou ni lokazyon fè déti prèstasyon. É Pierre Félimar té ka travay l’INRA. I té ka travay an zooloji, sé la yo ka fè tout èspéryans a kabrit. I té sav la yo té ka tjwé sé kabrit la. Alò, i té ka kòché sé kabrit la é nou té ka ni sé po la.

Ou ka palé dè tanbou indèstwas é tanbou jabren. Mé nou pé tann di osi tini on tanbou Lapwent. Ès sé on biten ki tou nèf ?

Non, tanbou Lapwent la toujou ègzisté dépi an tan a Ti Papa Martial, an tan a on misyé yo té ka kriyé Roger Sienzolit. Mé tanbou la té ka jwé dan lé fobou. Dino, Fon Lojyé, Karénaj, … Tanbou Lapwent toujou jwé on istil diféran. Sé pou sa, lè sé boug komin la ka palé dè tanbou Lapwent yo ka di gwo tanbou. Sé on nòt tanbou. Sé on tanbou ki ni mwens kòd. Lè ou ka rantré adan on léwòz ou ni kòd a rèspèkté. Mé lè ou ka jwé tanbou Lapwent sé on tanbou lib. Ou ké tann yo ka jwé toumblak, mé ou ké tann on sis-uit, ou ké tann on takout, ou ké tann on sobo, ou ké tann onlo ritm ou pé ké tann lè ou ka jwé an léwòz. Léwòz sé lé 7 ritm. É dansé la pli ouvè osi. Si ou ka vin Lapwent, ou tann on tanbou ka sonné ou anvi dansé ou ka dansé. Mé si ou vin adan on léwòz yo ké di’w atansyon la fò ou sa dansé chak ritm oben yo pé vin dèyè do a’w é yo ké di’w « rèpriz ! » lè pa la ou ka fè la pa ka korèsponn avè ritm la.

Lapwent, on koté tanbou té ka jwé rèd sé té aka Alfred Makoumè anlè boulva la. Lé dimanch a kannaval, tanbou té ka jwé an kiyòsk la. An mitan a laplas yo bouché’y mé té ni on jédo é pa té ni dlo adan, nou té ka rantré adan é lé jou a kannaval tou sé boug la té ka vin jwé la. Tanbou jwé onlo osi anlè boulva la owa Célini. Tanbou jwé onlo a Mòwtènòl anho a pasrèl la, Karénaj osi douvan baw a Pè Pater, papa a lé Pater. I té ni on sòt dè baw té ka vann glas, limonad é tou sa. Lé vandrèdi é lé sanmdi, yo té ka jwé gwoka la. Lorisis osi, lèwvwè yo dékazé moun, yo vin fè Lorisis. Onlo tanbou té ka jwé Lorisis owa lavwaw la. Ou té ka touvé dé boug kon René Perrin, kon Carnot. On lè Carnot té ka rété Pwentapit lari Nozyè. Té ni on boug osi ki té trè répité ki mò jenn Roger Sienzolit. Té ni dòt boug ankò kon Gwo Fernand, Tanus Couriol, Sully Zami, Gwo Manno. Yo té onlo. É a Pwentapit té ni on avantaj, té ni gwoup fòlklorik. Té ni acacias, té ni la brisquante, é plen dòt.

Lapwent, yo pa té ka fè léwòz alòs ?

Pwentapit, yo té ka fè kou-t-tanbou. Yo té ka fè banboula.

Léwòz ni kòd, sé on biten a inisyé. Fò ou aprann jan biten la ka fèt. Ou pa’a rantré an wonn la nenpòt ki jan. Fò ou rantré an rèpriz. Léwòz té trè kodifyé. Aprézan, i mwens kodifyé. An tan a labann a Délos, Kristèn, i té trè kodifyé.

Ki jan moun té ka inisyé ? Ola moun té ka inisyé ?

Sé té toujou biten a anviwònman. Ni on boug ka jwé tanbou owa kaz a’w oben sé on koté yo ka fè léwòz, lé jou a léwòz ou k’alé. Ou ka rantré an kontak avè sé boug la. Mé sé té on ansègnman de maître à disciple. Pa ègzanp, laplipa a sé boug la pa té ni vwati, si yo bouzen ay o dòktè sé vou yo ka kriyé. Sé té kon sa pou tou sa yo bizwen fè. Ou ka vin on familyé de la maison. Yo ka adòpté’w. Yo té ka di sa souvan dè Gwo Franswa. Sé té on boug Moul. I té vin rèsté Sentwòz é i té ka chanté léwòz avè labann a Kristèn.

Ès sa vlé di ou pa té pé di ou ka chwazi ou té ka inisyé mé sé yo té ka chwazi ou ké vin inisyé a yo ?

Wi sé yo té ka chwazi’w. Mé fò yo té vwè entérèsman adan’w. Ou ni onlo tanbou a chayé, ou ni onlo lawout a chèché, ou ni onlo biten kon sa a fè avan yo adòpté’w. Lè yo adòpté’w aprésa yo ka di’w ou sé on familyé. Yo ka déplasé avè’w. Yo ka ni konfyans adan’w. Avan, sé mésyé pa té ka monté an vwati a nenpòt ki moun.

Mé ou di pa té ni onlo tanbou avan. Alò ki jan on jenn té pé ka di i ka suiv yo pas yo pa té ka dèwò souvan ?

Pou on jenn sa té difisil. Fò ou té sav lé jou yo ka jwé é ola yo ka jwé.

Pouki tanbou té ra kon sa ?

Tanbou té ra. Laplipa sé boug la té ka jwé tanbou la, sé yo menm té ka fabriké tanbou a yo. Ou pa té k’ay an magazen achté tanbou. Prèmyé biten ou té ka fè, fò ou té prévwa on tono. Sé té swa on tono a vyann salé, a diven o a wonm adan lizin. Kòm sé tono la défwa yo té ka pli gran ki sé dimansyon la ou té vlé la ou té ka sentré tono la. Ou té ka liméwoté tout sé planch la, é ou ka siyé tono la. Dè 1 tono, ou pé rivé a ni 2 tono. Sé kon sa ou té ka fè tanbou. Fò ou té bon brikolè pou té fè tanbou a’w. Prèmyé moun ki konmansé difizé biten a tono sé on boug Kapèstè, non a’y sé Claudy Sainte-Luce. É aprésa sé Yves Tholes. Sé sé mésyé ki konmansé fè tanbou vrèman. 

Pou’w sa té pli fasil parapòt a la ou lévé si an ka konprann byen.

Wi sa té pli fasil. É gran frè an mwen fè mwen rantré adan gwoup la acacias é Bernier Locatin pèwmèt mwen rantré adan léwòz. Sé té on milieu nasyonalis. Sé té boug a l’UTA, l’union des travailleurs agricoles et l’union des paysans pauvres. Sé sé mésyé té ka òwganizé léwòz.

Pou konprann chimen ou fè adan karyè a’w, konmen tan ou jwé avè acacias ?

 

An jwé avè Acacias jikatan yo voyé mwen lawmé Matinik. Kan an rètouné, an désidé an pa ka jwé tanbou doudouis ankò. An té vin nasyonalis. Té ni on gran rèvandikasyon a lépòk a moun ki té ni 20 an. Paralèlman a sa, an té a linivèsité an té ka suiv kouw a dwa. Sé té lépòk a Bijengwa, L’UNEEG, tou sa.

An moman lasa, ki jan ou kontinyé jwé ?

An té ka jwé lè an té touvé tanbou. An té ka jwé lè yo té ka fè dé cha a Pwentapit, jou a enstriksyon, jou a kannaval, tou sa. Mé akaz an mwen an té ka jwé tanbou toultan. Kaz a manman mwen a lès ni on balkon an fè é a lwès ni on balkon an siman. Lè maten, a lès ni solèy donk an ka jwé anlè balkon an siman la. Laprémidi ni solèy a lwès, an ka jwé anlè balkon an fè la.

Té ni dòt moun té ka vin jwé avè’w la ?

Non, an té ka jwé jwé an mwen. An té ka travay tèknik an mwen. An té ka kouté dis a gwoka an mwen. An té ka fè biten an mwen. Jwé avè dé biten ki pa po té ka dévlopé fwap an mwen. Jiska prézan sé boug ka di mwen yo pa’a konprann ki jan on moun kon mwen ki ni ti dwèt fen kon sa pé ka fè on son kon sa. Pas jis aprézan lè an ka antréné, an ka antréné anlè an mòso bwa.

An rantré adan on gwoup ki té ni a Mòwtènòl. Sé té Kounta kongo. Sé té on gwoup a kannaval. Nou té ka fè on mélanj mizik a Sen Jan mélanjé avè kès klè. Té ni labann a Fritz Naffer, Christian Naffer, Alex Naffer, Nicole Valton, Trobo, té ni Aldo. An té toultan fouré a Mòwtènòl. On jou an vin sav la labann a Aldo té fè on gwoup é yo té ka chèché boug pou pèwkité. Lèwgadé yo kontakté mwen é an rantré an gwoup la. Sé té gwoup Foubap. Sé té an 1979. Sé té on gwoup nasyonalis. Sé chanté la té nasyonalis é adan mizik la osi. Nou té ka jwé avè 2 makè, 2 boula. Lé 2 makè sé té Yves Tholes é Aldo Middleton. Lé 2 boula sé té Fritz Naffer é mwen. Nou dévlopé onlo mouvman ritmik yo ka kriyé brèk. Nou konmansé fè mouvman-d-ansanm. Nou konmansé jwé ritm ponmoun po té ko tann. Nou pwodui ritm. Nou konmansé fè ni on moun ka chanté é ni répondè a plizyè vwa. Nou té ni on moun avè nou Gérard Élice ki té konnèt byen zafè a chan, koral, é tou sa. I té ka awmonizé vwa an nou. Gwoup la té trè révolisyonè. An 1985, nou fè on dis. Non a’y sé Èvè on pwen. Dènyé biten nou fè ansanm, nou ay an Fwans an Festival de la Seine Saint-Denis é la nou té ni lachans jwé o New Morning. Sé té an 1988.

Apré 1988, ka ou désidé fè ?

 

An toujou méné karyè a mas la paralèl a gwoka la.

Nou té ni on fèt nou té ka fè au helleux aka Olivier Vamur. Onlo zanmi mizisyen a gwoka tradisyonèl, gwoka modèn, zouk té ka désann la. Nou té ka fè sa pou anivèsè a papa Olivier. Nou té ka fè tout lajouné, nou ka bwè, nou ka manjé é nou ka jwé mizik.

É Jocelyn Grégo ki ni on rèstoran Le point vert mandé nou vin fè on animasyon ba’y tou lé sanmdi. Té ni mwen, té ni Fritz Naffer, té ni Ruddy Selbonne Davigny, Olivier Vamur, Christian Laviso é aprésa Michel Sylvestre vin jwenn nou. Sé kon sa gwoup Simenn kontra fèt an 1988 pou jwé au point vert. La nou mété nou ka jwé on nòt gwoka aprézan. Avè Foubap, nou té ka jwé gwoka pèwkisyon. La avè Simenn Kontra, nou mété nou ka jwé tradisyon modèwnité. Nou ka mélanjé gwoka modèn la. Défwa nou ka jwé dé mòso purement modèn. Défwa, an ka ataké on chan é sé mésyé té ka réponn mwen ki avè gita la, ki avè twonbòn la, tou sa. Nou kréyé on istil ki on jan pawtikilyé an nou ki ka ègzisté toujou 30 an apré. Nou fè on dis, non a’y sé Lévé ho ! Pou dis lasa, nou té trapé pri gwoka a la SACEM an 2000.

Avè simenn kontra, an té ka jwé lè sanmdi. Lè vandrèdi, an té ka jwé avè Esnard Boisdur. An té pé fè tou lé dé pas Boisdur té ka jwé soutou an léwòz é tanzantan nou té ka jwé an fèt komin lè dimanch. Lè dimanch sé té osi jou a mas la. Alò lè nou té ka jwé lè dimanch, An té ka fè on kou mas douvan é apré an té ka sòti an mas la pou té ay jwé avè Boisdur. 

Ou jwé avè Esnard Boisdur pannan komen lanné ?

An jwé 10 an avè Boisdur. An anrèjistré pétèt 8 ou 9 albòm avè Boisdur. An té ka maké. Ni on dis an ka fè makè, an ka fè boula. Jis aprézan nou ka kolaboré.

Konyenla, ou ka jwé enki avè Simenn kontra ?

Non, an toujou fè plizyè biten an menm tan. Man té travay avè Boisdur, fò an té travay mawké an mwen ankò. Fò an té aprann akonpanyé on chantè, ki pa menm mawkaj la ki lè ou ka jwé an léwòz la, ki pa menm mawkaj la ki lè ou ka jwé anlè podiòm a fèt komin, ki pa menm mawkaj la lè ou ka jwé adan on gwoup a gwoka modèn. Chak fwa kon sa, an ka oblijé amélyoré sa an ka fè pou pé akonpanyé moun a.

Nou fè on gwoup Big Band Ka. Nou ka jwé tou lé 3 an. Nou kréyé on pyès ki sé Rhapsodie ki an plizyè tablo. Nou a 40 ka jwé. Prèmyé fwa nou té jwé, nou té jwé a Bastè pou Mémorial des maîtres ka.

A koté a sa, an té ka sòti avè Point d’interrogation. Mé aprésa, nou vin ni on disansyon. Kòm lè dimanch nou té la nou pa té ka fè ayen, nou woupran tradisyon a jwé asi laplas. É sa bay Kabann bò lé ané 1996-1997. Kòm nou té konnèt René Perrin, i mété’y ka chanté avè nou tou lé dimanch a kannaval. On lè nou réyalizé nou ni on répèwtwa. An moman lasa, nou mété nou kòm Simenn Kontra, on gwoup ki pé jwé an lotèl, mariyaj, garden party, tou sa é avè Kabann nou mété nou ka jwé léwòz. Lèwgadé, avè René Perrin, nou anrèjistré on dis. Aprésa, nou anrèjistré 2 zòt dis. Nou ja fè 3 CD Kabann. Nou ka jwé adan sé léwòz la. Nou ja jwé an fèstival. Nou ja ay plizyè fwa an Fwans, Matinik, Pòtoriko, … Sé on lòt mizik ankò.

Paralèlman a sa, an 2006 an kité Point d’interrogation é avè dòt zanmi nou kréyé Mas an nou. Nou ka fè mas é nou ka fè gwoka osi. Nou ka fonksyoné tout lanné la. Nou ja ay kannaval Sent-Lisi, Manton an Fwans, Kouwou an Guiyàn.

Lè ou ka gadé plas a gwoka konyenla la, ka sa ka di’w ?

An kontan travay la nou fè la pòté fwi a’y. Prèmyé zouti la, tout moun pé achté on enstriman ka. Lafabrikasyon dévlopé é sé enstriman dè kalité. Osi, nenpòt moun pé rantré adan on lékòl pou aprann ka. Si sé konnyé i vlé aprann konnyé, i pé aprann konnyé. Si i enmé dans, i pé aprann dansé. Apré, nenpòt moun, tifi kon tigason, pé jwé adan on gwoup. Sa ki té pli difisil avan. Dépi déotwa tan, ou ka vwè gwoup avè madanm. Gwoup kon Sobo, kon Fanm ki ka, kon Lanmou fanm ka. Nou pé fyè tou sa ka fèt. Nou ni fèstival gwoka. Ni plen biten ka fèt.

An 1997, an té ay a Ottawa adan on kolòk é an té ka animé on masterclass. Lè nou rivé Ottawa, nou ay adan linivèsité la. Nou ay adan dépawtèman a mizik la. Lè an rivé la, on madanm ka di mwen « tu viens de la Guadeloupe ? » An ka di’y wi. I ka di mwen « je connais bien la Guadeloupe. » An ka di’y « Comment tu connais la Guadeloupe ? » I ka di mwen « Je connais bien la musique de la Guadeloupe. »  I ka di mwen i sé on moun Sent-Lisi, i sé on pwofésè a mizik. Tou lé 5 an i ka ni on bous, pannan on lanné i pa’a travay é i ka chwazi on mizik. I k’ay an péyi la yo ka jwé mizik la é lè i rètouné i ka pwodui on liv. Alò, i méné mwen akaz a’y é la i montré mwen on liv i fè anlè mizik a Lagwadloup. Lè i wouvè liv la, an ka gadé an ka vwè Benoît, an ka vwè Guy Conquette, an ka vwè on pakèt moun Gwadloup. I montré mwen osi on liv i té fè asi kadri a Sent-Lisi. I montré mwen tou sa i ja fè. Nou diskité on bon moman. Nou té monté avè on ti gwoup sé té gwoup a Lucie Pradel. Adan gwoup la, té ni Romuald Seresmes, Lucien Selbonne, Yves Jean, Tirèn. Sé dansèz la sé té Nicole Valton, Lucie Pradel, Roseline Saint-Jean, é chantè la sé té « Griv la » Jean-Yves Esnard. Nou fè 4 o 5 konsè la. Tou sa ka montré tout travay la. Lè an ka vwè ni moun ki konmansé pa gwoka é yo pran dòt enstriman kon Sonny Troupé ki ka jwé entèwnasyonalman, sa bèl ! Yo ka jwé batri mé yo ka di yo ka vin dè gwoka. É on fwa Sonny voyé ban mwen on japonè. Sé té on batè a jazz. Donk, gwoka la ka avansé.

An pa pou nou séparé gwoka la. Kon adan on fanmi ki ni tè yo ka di : « mi plasman a’w ! mi plasman a’w ! » An anvi nou toujou konsidéré gwoka la global kòm Gwadloup. Lè ou gadé byen, sé menm gwoka la avè déti pawtikilarité. Lè nou ka jwé gwoka Gwadloup, nou ka jwé on ritm. Ni ritm ki kawtyéral. Adan on kawtyé, yo ka jwé kon sa. Ni ritm ki kominal. An tout komin la, yo ka jwé an istil lasa. Ni ritm ki réjyonal. Adan on réjyon, yo ka jwé’y kon sa. É ritm ki nasyonal kivédi adan tout lanasyon Gwadloup, yo ka jwé’y kon sa. Fò nou fyè richès nou tini an gwoka la. Sa ka rann nou pi fò !

Avè tout èspéryans la ou tini la, ki konsèy ou té’é ba sé jenn la ki an gwoka la o ki vlé rantré adan ?

An ka ba yo menm konsèy la : travay ! travay ! travay ! travay ! Travay tout lè. Épi osi tibwen imilité. A pa pas ou sa fè déti frazé ou aprann anlè dis a on moun, pou ou vin adan léwòz la pou pé rantré an lagè avè on moun lontan i ka jwé. Sa byen méyè fè sa an fè. Lè an té piti, an toujou boula ba moun. La, ou ni jenn ka di’w yo pa’a boula, yo mawkè. Mé pou rantré an wonn la, fò ou boula. Si ou vlé èt on chantè, pou rantré dan lawonn, fò ou fè répondè. Sé on ansanm. Syans la ni plizyè tèm. Ni syans a boula la, si ou vlé èt on boularyen. Ni syans a mawkè la, si ou vlé èt on mawkè. Ni syans a dansé la, si ou vlé èt on dansè. Ni syans a répondè la, si ou vlé èt on répondè. É ni syans a chantè la é ni syans a ti pèwkisyon kivédi moun a ki ka jwé kalbas la. Chak biten la ni syans a’y, fò ou aprann syans la. É si ou sé on mawkè, fò ou konnèt tout sé syans la. Si ou sé on mawkè, fò ou sa dansé sinon ou pa’a konprann sa moun a ka fè douvan a’w. Si ou vlé èt on mawkè, fò ou sa jwé kalbas sé pou aprann jwé an tan é menm si ou rantré an kontrètan fò ou pé viré an tan la. Fò osi ou aprann répondè, fò ou aprann chanson, fò ou aprann chanté. Adan tout sé gwoup la jis aprézan an toujou rankontré, mawkè la sé moun ki pli konplè la. Onlo moun pa té sav Délos ka dansé mé aka man Adlin sé Délos té ka montré moun dansé. Yonn dé boug ki té pli konplè adan yo tout, sé té Sopta. I té ka dansé, i té ka fè balé, i té ka boula, i té ka mawké, i té ka chanté, i té ka fè limbo, i té ka fè tanbou é i té ka koud. I té ni on gwoup, non a gwoup la sé té Guana antillais dan lézané 70. É dayè, yonn adan prèmyé tifi an vwè jwé tanbou an fèt komin sé fi a Sopta. Yo té a 3 sè, tou lé 3 té ka jwé. On lè Guana antillais té ka jwé, avè on lè yo ka fè on entèwmèd é a moman lasa lé 3 fi a Sopta ka mèt yo o ka, yo ka konnyé ! Té ja ni madanm avan. An tann palé dè an madanm an fèt Gozyé. An pa vwè’y jwé mé an tann palé dè Achoun é yo di mwen i té ka jwé tanbou avè labann a Napoléon Magloire, Serge Nègre, Octavien Vilus. I jwé lontan. Pa té ni onlo madanm té ka jwé tanbou alò i té trè répité.

Épi an ké di sé jenn la pa fèmé yo. Aprann tanbou la é aprann istwa a péyi la. Tanbou la ka maché avè istwa a péyi la. Chak épòk ka vin avè fason dè boula a’y. É ou ka jwé gwoka mé fò ou ka kouté jazz, fò ou ka kouté mizik klasik, fò ou ka kouté zouk pas laplipa dè sé ritmik la ki an zouk la sé ritm a gwoka, fò ou kouté tout mizik. Ou ka jwé tanbou, fò ou entérésé’w a Lafrik, pou sav ki jan tanbou vini é tou sa. Fò ou entérésé’w a Lakarayib, fò ou sav a pa vou sèlman ka jwé tanbou.

Épi kon an toujou ka di zélèv an mwen : « Le monde est à vous ! » lè ou ka gadé avan ou té ka fè étid a’w é ou ka di ou ké travay an Gwadloup. Mé alè sé Kanada ou ka fè étid, sé an Fwans, sé an Amérik, ou pé ay dan lèmonn antyé. Mwen an vwayajé anlo. An jwenn onlo moun té ka jwé tanbou. An jwenn Mamadi Keïta é dòt djèmbéfola ki té ka pèwkité. An té k’ay Pòtoriko souvan. An vwè lé boug ka jwé. An vwè Ray Barreto, Milton Cardona, Giovanni Hidalgo. Toupatou an ay, an ay jwé é moun ka konnyé. An konnèt djèmbé, an konnèt konnga, an konnèt simbal, an konnèt pèwkisyon latin, an konnèt pèwkisyon afriken é ni on dòt pèwkisyon an konnèt pas Narouman sé endou. Donk, an konnèt lé pèwkisyon endou. An konnèt tanbou a mayémen é an konnèt tanbou endou menm Tabla. An konnèt tou sé enstriman lasa.

Épi, fò rété ouvè osi pou pa di sé tala ki méyè é tou sa. Ni on biten pou konprann osi indèstwas a Kristèn pa indèstwas a Délos. Indèstwas a Délos pa indèstwas a Vincent. Indèstwas a Vincent pa indèstwas a Sopta. Lè ou ka pran sé 4 boug lasa ka mawké, yo ponyonn pa’a mawké menm jan la. Ka sa vlé di ? Sa vlé di qu’ils étaient des virtuoses. É yo chak ni on jan yo ka fè sé ritm la. Yo chak té ni on jan yo ka fè sé ritm la touné. Lè ou ka pran on moun kon Bernier Locatin sé on moun ki sòti an indèstwas mé sé yonn adan sé mizisyen dè baz la adan fabrikasyon a gwoka modèn. Indèstwas Ka sé on gwoup an enmé kouté. Tout dis an yo byen anrèjistré. É adan menm gwoup la, yo chak ni mannyè mawké a yo. An pa anvi gwoka dévlopé adan lagè. Lè nou vwè, fò nou kontan vwè nou. Fò nou rèspèkté sa yo ka kriyé la virtuosité. Fò pa vlé fè fotokopi a sa ou vwè. Fò chak moun dévlopé pwòp jéni a’y. Fò pa nou dévlopé on koté wobotik. Fò ou aprann é lè ou aprann, fò ou chèché vwa a’w. É lè pou chèché vwa a’w, i tèknik pas fò ou dévlopé onlo tèknik a’w, i syantifik pas fò ou aprann syans la, é osi filozofik alò ou ni moun ki plis enmé tanbou a Lafrik, ni moun i plis enmé tanbou a Brézil, ni moun ki plis enmé tanbou a Lend, tou sa.

Ou pwofésè dépi plizyè lanné, ou dévlopé on métòd ki ta’w pou aprann moun tanbou. Ès ou ké di sé richès lasa ki pèwmèt vou dévlopé métòd a’w ?

Wi é an pé di an byen vwayajé donk an té toujou ouvè anlè sa ki ni. É sé on biten an enmé di mé an lévé maléré ka dòmi atè adan on kaz san limyè. Poutan, an vwayajé onlo é sé tanbou ki pèwmèt sa. Chak fwa an ay on koté an entérésé mwen a sa ki té ni. Ni onlo biten adan métòd an mwen ki pa sòti an tanbou mé ki ka pèwmèt zélèv la dévlopé sikomotrisité a’y. Ni biten ki sòti an liv osi. É jis alè an toujou ka chèché.

Lékòl Foubap ka ègzisté dépi konmen lanné konyenla ?

 

Dépi òktòb 1993. Sa ka fè 28 an.

Ès an détwa mo ou pé èspliké sans a ansègnman a’w ?

Wi, adan gwoka la ni le travail de la frappe pou aprann mété men a’w byen asi tanbou la. Mwen tanbou an mwen sé tanbou Sonanké kivédi an ka jwé avè lé 3 fwap. An ka jwé avè grav, avè médyòm, avè égi. Prèmyé travay an nou sé travay sé 3 fwap la. Sonanké sé on pèp an Afrik.  Dézyèm travay la sé travay a lé chéma. Lé chéma nou ka bay a lékri. Osi ni travay a lé aksan pas tout sé fwap la pa menm fòs la. Apré, ni travay a koda la. Si ou ka aprann kalagya, fò ou konnèt ki jan mizik la ka arété.  Apré ni travay kalbas la pou plasé kalbas la anlè pyé a ritm la. Apré tini chanté la. Pou chak ritm, fò ou konnèt on chan dè baz. É, fò ou konnèt santiman la ritm la ka dévlopé. Fò ou konnèt tou sa.