Mano D’iShango : konprann zouk, vansé avè rap

Mano D’iShango adan awtis a rap Gwadloup ki ka pòté mannèv dépi lé lanné 1990 pou voyé mizik lasa douvan. Dènyé dis a’y, Gwadlòv, fèt apré kontré i fè avè misyé Pierre-Édouard Décimus. Kidonk, i fè on travay asi zouk é désidé kréyé anlè baz a sa mizik lasa té yé an moman yo kréyé’y. Asiré-pa-pétèt, Mano D’iShango ka vin la avè on konsèp ki nouvo pou mouvman ipòp la. I ka ba rap on nouvo koulè, mé sé osi on nouvo mannyè vwè mizik é lyannaj ki pé ni ant diféran istil i ka pòté. I ka èspliké nou jan i konswa albòm lasa é mannyè i ka vwè ipòp la li menm a’y.

Ou adan rapè Gwadloup ki ka mété plis pwojè dèwò. Ka ki ka fè ou ni biten kon sa pou di é kréyé ?

Sé péyi la, toujou ni on biten a di pas toujou ni biten ki ka fèt. Nou ni on réyalité ki rich. Épi péyi la rich osi avè tou sa ki laliwondaj, lanati, bèlté. Sé tou sa ki ka ban mwen enspirasyon. Kidonk, sé péyi la, moun a péyi la, sa ki ka fèt an péyi la é pwòp vi an mwen osi. Lafanmi, lé zanmi, moun ki owa an mwen, yo osi yo ka enspiré mwen.

Tit a dènyé dis a’w sé Gwadlòv, sé konsidiré sé on dédikas pou Gwadloup. Ès sé byen kon sa pou pran’y ?

Wi, ni plizyè sans adan’y. An byen enmé lè adan on konsèp ni plizyè sinyifikasyon. An ka touvé sa entérésan. Ou pé gadé’y an diféran sans. Sé on dédikas pou péyi la, on lanmou pou péyi la. Mé sé osi on lanmou èspésyal nou tini an péyi la. Sé on lanmou ki rèd. Lézansyen pa té ka di moun « mwen enmé’w ». Mé yo té ka manifèsté on lanmou adan jan yo té ka fonksyoné. Yo pa té ni lajan, mé yo té ka ba moun manjé tou lé jou, yo té ka fè tout sakrifis ki té ni pou fè. Sa sé lanmou. Yo té ka fè sakrifis pou lésé tè ba on timoun. Ban mwen, sa sé on lanmou. Sé sa an ka kriyé Gwadlòv osi. Sé on lanmou ki rèd, sé on lanmou ki pa vèwbalizé mé sé on lanmou kan menm.

Mé pouki i rèd ?

I rèd pas moun a pa ka ri, moun a pa ka fè kalen, moun a pa ka bo, moun a pa ka déklaré lanmou. Parapòt a nosyon nou tini dè lanmou adan monn òksidantal la sé on lanmou ki rèd. Mé sé on lanmou kan menm.

Nou ni on réyalité ki rich. Épi péyi la rich osi avè tou sa ki laliwondaj, lanati, bèlté. Sé tou sa ki ka ban mwen enspirasyon. 

Lè nou ka gadé, lè yo pwomosyoné rap adan endistri a mizik, yo pwomosyoné’y konsidiré sé té mizik a on jénérasyon. Yo pa pwomosyoné’y kon on nouvo mwayen moun té ni pou yo pé sa di sa yo té’é ni a di. Yo fè konsi sé té mizik pou yenki lajénès. É sa ka byen sanm sa, rapè pri adan lojik lasa. Vou, ja ni bon détwa lanné ou ka fè rap, ki jan ou ka pozisyonné’w parapòt a tou sa ?

Chans an mwen sé an ni biten an maké sa ka fè on ti moman. An ni tèks ki ni 20 lanné. An ni kayé ki ni 20 lanné. Sa ka pèwmèt vwè ki jan an té yé lè an té ni 20 lanné an mwens. É finalman, ni on biten an konstaté pas délè an ka di pétèt an ni tèks ki ka pété tèt a moun. Mé an pé konstaté an té ja kon sa lontan. É ban mwen ni on biten ki enpòwtan sé rété vou menm. Délè, ni sa ké di’w si sa pa maché, éséyé fè dòt biten. Mé, dapré mwen fò ou pé sa rété vou menm adan sa ou ka fè. Ja ni moun ka fè dòt biten é ki pé fè’y myé ki mwen. Lésé mwen an larèl an mwen ki tan mwen pou an fè sa an vé fè, jan la an sa fè é pétèt menm sé anki sa an sa fè. Sé sa an pé fè myé. An préféré rété adan sa.

Tou sa pou di, an toujou vwè sa, menm lè an té pli jenn, kon zouti pou pasé mésaj. É an pa jan maké tèks pou di an ka maké anki ba moun a jénérasyon an mwen. An toujou maké avè lidé ki moun ki pli gran ki mwen ké pé kouté tèks la. Menm si i pa adan on rap, yo ké pé li’y o tann li san mizik. Sé pou sa, lè slam rantré Gwadloup, an té ka slamé avè tèks a rap an maké. An toujou maké avè lidé fò tout moun pé sav tann, kouté, trapé mésaj la. Imajiné’w jòdila laj la monté, évènman a lavi fèt, an aprann biten alòs sa jis pli vré ankò ban mwen alè. Lè an ka maké, an ka maké adan on dimansyon menm inivèwsèl. Sé vré, an ka palé dè Gwadloup. Mé si an ka tradui sé tèks la, yo pé mannyé nenpòt ki moun ki adan on lòt kilti.

Endistri a mizik pa konprann rap sé on kilti. Kilti solid pa ni laj. Sa ka fè an Frans, yo pa ka palé dè sa ki té la avan. Ou ké tann palé dè JoeyStarr pas i ka fè sinéma, tousa. Ou ké tann palé dè IAM pas yo toujou aktif. Mé tou sé lézòt la, yo pa’a palé dè yo. Yo ka fè konsidiré sé on biten a timoun ba timoun. Lè an réyalité sé on kilti ki ni on mésaj ki puisan, ki inivèwsèl é ki pé on biten ki ka mannyé tout moun kèlkanswa laj a yo. Ban mwen, isi osi sé vré lé jenn ki ka rantré an mouvman la, yo pa konnèt nou. Ni on pwoblèm a transmisyon é Gwadloup sé on pwoblèm nou ni adan plen domèn.

Dapré’w, ka ki té ké manké nou pou sa chanjé ?

Pou ni transmisyon, fò ni moun ki ka transmèt.

Mé ki moun myé ki zòt pé transmèt ?

Mwen, an nivo an mwen, an ja fè yonndé latilyé an lékòl parapòt a tèknik a ékriti. Chak lanné, an dwèt ka fè yonn. Mé, sa difisil kréyé é an menm tan transmèt.

An té ni on gran privilèj avè Gwadlòv sé sizé avè Pierre – Édouard Décimus pou aprann biten, pou i transmèt mwen biten. Mé gay a ki laj i ka fè sa ! Avan, ès i té ni tan ? ès i té pé asi sa ? Tou sa pou di, fò moun a pé adan kondisyon pou transmèt. Mwen alè, an ka konsidéré an pa adan kondisyon pou transmèt pas an pò kò fin kréyé sa an pou kréyé. Kréyé ka pran tan.

Ès pa tini on pwoblèm parapòt a mouvman la li menm a’y ? Ès nou pé di tini on mouvman pou bon Gwadloup ?

Sé vré alè pa ni sèn, la nou ka sanblé pou èsprimé nou. Gwadloup sé on tè a dansè. Gwadloup sé on tè a DJ. Gwadloup sé on tè a grafè. Mé chak moun a ka fè biten a’y an koté a’y é pa ni koté nou ka jwenn pou di nou tout ansanm, moun pé vwè sa nou ka fè é pé vwè nou osi.

Avan, sa té pi senp. Chak aktè té ka fè plizyè disiplin a ipòp. On rapè té pé osi grafè. Exxòs toujou kon sa.

Pou wouvin anlè Gwadlòv, pannan lontan nou té ni santiman rap é zouk sé té 2 kilti ki té ni é moun a rap pa té vlé twòp bòdé avè zouk. La avè dis lasa, ou ka kréyé on révolisyon adan rap Gwadloup !

Révolisyon sé on mo ki fò. Sa an konprann, lè an étidyé lé prèmyé son a kassav’ sé jan an té inyoran. An pa té ni konésans a on pakèt biten mé ni on èsplikasyon adan sa. Sé biten ki fèt lè an té tou piti. Lè an vin trapé laj a kouté onlo mizik, lè an té adolésan, an té pé rantré adan kilti zouk o rantré adan biten ki plis ta lavil kon ipòp é dancehall. É sé ipòp é dancehall ki palé ban mwen plis an moman lasa.

Adan lé lanné 90, zouk ja vin on gran mizik. É mizik ki té plis douvan an moman lasa sé zouk lòv. Pou mwen, adolésan an moman lasa, sa pa ka palé ban mwen. Sa pa ka dékri réyalité an mwen. Ipòp é dancehall ni on koté pli militan, pli rèvandikatif. Sa té ka palé plis ban mwen a lépòk.

Mé lè an vin étidyé zouk a lé lanné 80, an ka dékouvè sé mésyé ka palé dè tout biten. É, yo près pa’a palé dè lanmou. É an ka dékouvè tout kalité tèks. Osi mizikalman, an ka réyalizé yo fè plen èspéryans. É mwen alè sé konsi an ka fè dé èspéryans si dé èspéryans.

Lè an ka maké, an ka maké adan on dimansyon menm inivèwsèl. Sé vré, an ka palé dè Gwadloup. Mé si an ka tradui sé tèks la, yo pé mannyé nenpòt ki moun ki adan on lòt kilti.

Ka ki ba’w anvi on lè ay étidyé zouk é an ki moman sa fèt ?

An té ni on vyé dis dirab é anlè’y an té ni son Phonie té mèt ban mwen. Mé i rété la bon enpé tan é on jou an désidé kouté son é an tonbé anlè on mizik a Les Vikings. Tit a mòso lasa sé « Pouki ». Lè an tann son la, an di fò an fè on son avè’y. Pou pé ni dwa a èsplwatasyon an kontakté Pierre-Édouard Décimus. I di mwen voyé son la ba’y é la i di mwen pa ni pwoblèm, mé fò nou vwè nou pou palé transmisyon. Nou konmansé palé an téléfòn. É an 2017, avè Star Jee, nou té fè on konférans o Macte. Yo té mandé nou fè on prézantasyon anlè jan nou dévlopé kréyòl an ipòp adan lézanné 90. Jou a prézantasyon lasa, lèmaten an té trapé Pierre-Édouard Décimus an téléfòn é lèswa nou jwenn la san menm nou té prévwa sa. Sé prèmyé fwa nou kontré an fas.

Aprésa, nou kontré plizyè dòt fwa. I palé mwen dè jénès a’y, Lagwadloup avan dépi Les Vikings. Pi nou ka palé, pi mwen ka aprann si karyè awtistik a’y. Sa, sa ka pèwmèt mwen konnèt albòm an pa té konnèt. An ka touvé mwen ka kouté nouvo son kon sa. Avè Pierre-Édouard Décimus, an ka vin konnèt enpé biten an pa té konnèt anlè pwòp kilti an mwen é an ka vin konprann ka ki filing awtistik a’y. La, an ka réyalizé misyé ni son an byen enmé é i ni on mannyè i ka maké tèks a’y an byen enmé osi. Sé la an di, fò an étidyé tou lé prèmyé Kassav’. É an ka dékouvè osi an enmé jan la i ka fè èspéryans adan mizik. É an vwè ki jan, sa i ka fè sa modèwn. Avè osi, ki jan ni mwayen lyanné sa avè ipòp. Ritmikman ni on mannyè son la konstwi parapòt a enfliyans a funk é enfliyans a gwoka, ki ka fè ou pé ka rapé anlè sa.

An touvé plen son ki pèwmèt mwen désidé fè on lyannaj ant rap é zouk é an menm tan an pé jwenn Pierre-Édouard pou mandé’y otorizasyon. An ka vin dékouvè tout son i fè é la, an désidé fò an fè sé mizik lasa wouviv pas yo bèl. Sé kon sa, an touvé mwen avè lidé a konstwi on albòm avè sé mizik lasa. Prèmyé son la, an té fè la avè mizik a Pierre-Édouard sé té pou on albòm a iShango Sound. Mé la, an désidé ay pli lwen. An pran mòso lasa Lè ou lòv 2069 é an konstwi albòm la alantou a mòso lasa. Ni son an té ja ni tèks la, ni son an adapté tèks la é ni nouvo tèks osi an maké. Ni osi rimiks a son ki té anlè mikstèp a iShango Sound. An vwè Pierre-Édouard pa té ka ézité woupran son anlè diféran albòm é woutravay yo on lòt mannyè. An réyalizé si on gran patwon kon sa ka fè’y, an pé fè’y osi. É kilti ipòp, sé osi on kilti a rimiks. Sé osi on kilti la ou kay chèché lé ansyen son pou fè nouvo biten avè yo. Ou tini onlo mizik ka sòti Ozétazini é ansyen son a jazz o dòt mizik yo travay. É la, sa té enpòwtan ban mwen fè travay lasa mé avè son a mizik an nou. An adan larèl a ipòp la, mé an désidé fè’y asi pwòp patrimwàn an nou ki tan nou.

Parapòt a sa ou ka di la, anfinaldikont nou pé di sé enki konyenla nou pé konsidéré nou ni on mizik ipòp lokal, on vré rap Gwadloup ki kay parèt ?

Kèsyon lasa an réyalité pa ni répons é an menm tan i tini 10 mil répons. Sé, ka ki ipòp kréyòl ? Gwadlòv sé vré sé tèks la an kréyòl, mizik la sé ritmik ki tan nou. Sé on bon ègzanp a ipòp kréyòl. Nou ka rantré adan on dòt dimansyon a ipòp kréyòl mé ki té ja ka ègzisté. Lé Nèg adan Made in Nina an 2000, yo ka sanplé onlo mizik tradisyonèl Mawtinik.

Gwadlòv vrèman adan on dimansyon ipòp lokal, rap lokal é an kay kontinyé adan dirèksyon lasa. Dépi byen 5 – 6 lanné, an kay chèché plis vinil. An ka kouté plis son ki tan nou a épòk lasa. Laj la ka monté, fò an konsantré mwen anlè on biten é an désidé konsantré mwen asi mizik an nou. Sa pé zouk, gwoka, bigin, jazz karibéyen, tousa. Lè an konmansé travay lasa sé té pou ba mizik an mwen on koulè ki byen tan nou.

Anlè Gwadlòv, ni plizyè kolaborasyon. Ès ou pé palé asi konèksyon ou fè pou albòm lasa ?

Avè Pierre-Édouard, nou kontré plizyè fwa pou palé. Nou jwenn ant òktòb 2017 é févriyé 2019 é konsèp la, an dévlopé’y adan péryòd lasa. Kalbas Mas fè sé son la é an févriyé 2019, an ba Pierre-Édouard on klé pou i kouté sé mizik la. Ant févriyé 2019 é fen 2022, la sé tan ki té fo pou fè pwojè la sonné byen kon an té vlé. Ni kovid ki pasé osi. Épi, an té ni pwojè Live from Gwakannda, an té vlé sòti. Anlè pwojè lasa pa ni sanpl mé i adan lèspri a Kassav’ a lé prèmyé tan kivédi on lèspri a èspérimantasyon.

Anlè Gwadlòv, tini vwa a Inès Khai anlè plizyè mòso. Dépi koumansman a lanné 2000, nou konnèt nou é nou ja kolaboré enpé fwa ansanm. Ni on son menm an maké tèks la é sé li ki ka chanté’y. Tit a son lasa sé Ba-y on sans, sé on tèks an maké ba timoun an mwen.

Tini osi Jean-Philippe Basses, yo ka kriyé’y Kabass. I ka jwé kal a lanbi é tanbou. Nou ka travay osi ansanm dépi plizyè lanné. Sé on boug ki konnèt mizik, i konnèt kilti a péyi a’y. Sé boug a mas osi. Nou té ja konmansé on travay avè kal a lanbi anlè mòso Sé pou a Zayanntifik, mé la nou ka dévlopé sa plis. Sé travay a èspérimantasyon la nou ka voyé pli lwen ankò. Ou pé byen tann sa anlè vèwsyon enstrimantal a Gwadlòv.

Tini osi Jamal Finess. Nou ka travay ansanm pou iShango Sound. Sa té enpòwtan ban mwen i té anlè albòm lasa osi. Sé on pwojè ki chouké adan nannan a péyi la é té fo pou mwen i anlè’y osi pas sé on wòch nou ka pozé adan kilti ipòp a péyi la. É fo pa oubliyé Lè ou lòv 2069, an koumansman sé té on son a iShango Sound, kivédi i té ja la dépi prèmyé son a pwojè lasa. Anlè mòso lasa, tini osi Yalisaï anlè’y.

Tini osi Sylvain Joseph ki ka jwé saksofòn. An té ni on son pou mwen ki té ni on koulè bigin. Alò an kriyé’y é sa bay an bout on jan a bigin modèwnizé. Ou tini ritmik a bigin la, mé son la sé byen on son ipòp.

Gwadlòv sé vré sé tèks la an kréyòl, mizik la sé ritmik ki tan nou. Sé on bon ègzanp a ipòp kréyòl. Nou ka rantré adan on dòt dimansyon a ipòp kréyòl mé ki té ja ka ègzisté.

Konyenla ou sòti albòm la, tini vèwsyon enstrimantal la osi. Ka ou ka prévwa ankò dèyè ?

An ka dévlopé on show pou défann li si sèn.

É an ka kontinyé konpozé si baz a dòt mizik a Pierre-Édouard Décimus é Georges Décimus. Avè osi, an ka kontinyé fè èspéryans kon an fè avè albòm Live from Gwakannda kivédi san sampling.

É pannan nou la, an ka anonsé zòt vèwsyon enstrimantal a Live From Gwakannda sòti sòti. I tou cho kon kasav ki sòti an platin, i disponib si tout platfòm a streaming.