Lionel Agarande : tradisyon pou fè dèmen

Lionel Agarande sé on èspésyalis a sa li menm ka kriyé « dans é tanbou ansèstral yo ka di ki kréyòl » an Guiyàn. I pofésè é ka transmèt sa i té ni chans trapé dépi an jénnès a’y avè papa’y é asosiyasyon tradisyonèl p’asi Kayèn. I ka viv é tradisyon la é pou’y dévlòpman a téritwa la pou chouké an plen adan. I ka lyanné tradisyon é divini kidonk i ka vwè avè lanné ka vini éritaj lasa pou pran on bèl balan. Nou kontré épi’y pou dékouvè plis asi chimen i fè é mannyè i ka konswa dèmen a Laguiyàn.

 

Ki jan vou ou dékouvè sa vou menm ka kriyé dans é tanbou ansèstral ?

 

Prèmyé kontak mo rivé gen ké lakiltir a parapòt a mo pèr paské i dévlopé tèknik dè fabrikasyon di tono-a an bwa di péyi-a. Misyé té ka chanté osi. I té ka bat. A andan kad ki té asosiyatif ki mo dékouvri tanbou, chanté ké dansé.

 

Sa vlé di dépi toupiti ou adan tradisyon ?

 

Non, pa dipi toupiti. Mo pa lévé koté mo pèr sa ki fè o dépar apròch mo té genyen di lakiltir, koté mo nonbril planté nou té plis asou lachas, lapèch, lagrikiltir. A lò mo rivé pran oun ti laj, mo vini rété ké misyé. La mo té en immersion au quotidien é piti-piti mo pran gou é mo kontinyé.

 

Ka ki fè ou pran gou ?

 

Franchman, o dépar a té par obligasyon. Misyé té ka bizen mo, mo randé’l détwa ti sèvis tanzantan. Misyé té ka bizen mo dépané’l. Donk, mo té ka fè’l sélon mo posibilité. Ké tan, mo rivé konprann konplèksité ki genyen andan sa pratik-ya. Mo randé mokò kont ki té ka manké mo répons fondamantal annan kèstyònman ki mo gen au quotidien. Sa pousé mo a kontinyé chaché, kontinyé éséyé konprann. Lò mo té ka tandé chanté-a, mo té ka tandé listwè-ya é té gen dékalaj ké sa mo té ka wè, ké sa mo té ka viv. Donk, mo té lé konprann sa. Sa méné mo a boujé, sa méné mo a konfronté mokò a certaines réalités ki toujou d’actualité.  A tout sé kèksyon mo té gen a, plézi mo té ka pran au fur à mesure ki méné mo a kontinyé rèchèch mo té ka fè.

 

Alòs, mé ki jan ou té ka chèché ?

 

O dépar, mo té ka rèprodui sa ki té gen, sa mo té ka wè annan asosiyasyon-an. Mo randé mokò kont i pa té gen dansèr. Parapòr a sa, mo alé andan sèrten asosiyasyon tradisyonèl pou chaché lakonésans. Asosiyasyon koté mo té yé a, koté lèpatèr té fika a pa té oun asosiyasyon tradisyonèl. A té kòm des animations musicales. Donk, mo alé pa bò-la pou konprann dansé, anprann fè nika, anprann lèspri nika, é mo randé mokò kont pou lépòk, sa ja gen plus de 20 ans, pa té gen wonm adulte pou gidé. Nou tibonnonm-yan, nou té livré a nou menm pou nou aprantisaj. Pa té djen gen bokou vidéyo, pa té djen gen bokou rèprézantasyon a latélévisyon, pa té djen gen jik toujou rèprézantasyon a laradyo donk a rèchèch pèrsonèl é bokou motivasyon pou rivé konprann sa ka pasé annan sa milyé kiltirèl-a, a koté a toujou lé menm souvan ki té ka entèrvyenn.

Mo alé chaché répons osi òbò sèrten gangan, nonm kou fanm. Bòd mo pèr osi paské gen bagaj ki nou té ka pratiké pou lé répétisyon mé nou pa té ka fòrséman abòrdé. Pozé misyé kèksyon, noté bokou, filmé, a sa ki fè ki mo rivé gen oun baz pou pèrmèt mo kontinyé mo parkour. Pou mo, lakiltir a oun parkour pèrsonèl.

 

Guiyàn tini onlo mizik é dans tradisyonèl. Vou, anlè ki mizik é ki dans èspèsyalman ou travay ?

 

Mo spésyalizé mokò dans la musique traditionnelle dite créole. A sala ki mo kabéché plis anlè’l. Aprè, mo kabéché timòso asou ròt-ya osi. A osi des musiques guyannaises mè man plis spésyalizé asou lanmizik dite créole.

 

Ké tan, mo rivé konprann konplèksité ki genyen andan sa pratik-ya. Mo randé mokò kont ki té ka manké mo répons fondamantal annan kèstyònman ki mo gen au quotidien. Sa pousé mo a kontinyé chaché, kontinyé éséyé konprann. Lò mo té ka tandé chanté-a, mo té ka tandé listwè-ya é té gen dékalaj ké sa mo té ka wè, ké sa mo té ka viv. Donk, mo té lé konprann sa.

 

Pouki èspésyalman tala ?

 

O dépar, a li mo benyen le plus. Et c’est vrai que pour le moment, a li ka palé mo le plus osi. Menm si ròt-ya ka palé pou mo osi, mè sala mo gen plis fasilité konprann li. Mè mo savé a uniquement le fait que mo pa suffisamment inisyé andan ròt-ya. Andan ròt-ya li konpliké. Pou trapé konèksyon, i konpliké. Mo gen oun regard qui extérieur magré tout rèchèch mo ka fè pou éséyé konprann yé osi.

 

Si sé pou défini mizik tradisyonèl kréyòl Laguiyàn, ki jan ou té ké défini’y ?

 

Pou mo, a mizik di nou lavi, a mizik di nou listwè, a mizik di nou, ka palé di nou.

 

Alòs, ès ou pé èspliké an ki moman ou rantré an tanbou é an dansé é ka yo chak pòté ba’w ?

 

Mo rantré annan tanbou pa bò lè 17an. O dépar, a té pou dépané mo pèr. Osi, mo té ka fabriké tanbou. I té enpòrtan ki mo rivé konprann ki son pou mo genyen lè mo ka fè oun enstriman. A sa ki fè ki mo rantré annan lanmizik.

Kòm mo té ka rété ké misyé, otomatikman a mo ki té la pi souvan. Lò i té gen manifèstasyon pa té gen asé moun. Koté misyé té ka mété mo, a la mo té ka rété. Sa mennen mo oun konsyans di oun vokabilèr, oun konsyans di nou listwè osi. Annan chanté-a gen bokou anèkdòt, gen bokou parcours de vie, a té oun prèmyé inisyasyon annan lang-lan pou mo. Sa inisyé mo osi o tan. L’utilisation du temps dans la musique, l’utilisation des notes, la perception et la volonté. Sa nou ka mété andan son-an nou ka voyé-a. Ki volonté ? A kisa nou òbjèktif lò nou ka fè sa ?  Sa pozé mo énòrméman kèksyon é jik toujou mo ka kontinyé kabéché asou sa. Lyannaj antr chan, son é dansé, gen roun mond la. Sa té oun grande source d’inspiration pou mo sa rèchèch-a jik toujou.

Mo rantré andan dansé-a pa bòd lè 22 – 23an. Mo té ja ka débrouyé pa mal annan tanbou-a, men i pa té gen koupl ka dansé kan nou té ka fè èspèktak. Lò mo rantré andan zafè dansé-a, mo rivé andan roun lòt dimansyon de gestuelles. Liyannaj antr gestuelles ké son, dyalòg ké tanbouyen-a é dansèz-a, langaj vèrbal, langaj non-vèrbal, gestuelles di tou lé jou, gestuelles animal é sa voyé mo ankò oun nòt koté ankò ki nou plas. Sa nou ka mété-a, koté i sòti ? Ès a nou menm ? Kisa nou sa ? Kimoun nou sa ? Nou listwè tou senplèman osi. Dansé-a pèrmèt mo konprann jòdla nou pa gen lyen ké nou anvirònman. Lè nou ka gadé nou ti jenn dansé, yé ka dansé sa yé ka viv. É mo ka èspéré ki roun jou yé ké pran tan fè rèchèch pou savé nou kiltir pa ka anglobé sa nou ka viv rounso, koté nou ka viv rounso. Nou kiltir ka anglobé tout téritwar-a. É pou sa, fò yé louvri yékò pli lwen ki koté nou ka viv.

 

Mé Laguiyàn gran. An moman lasa, ki jan sa posib ?

 

Sa posib paské mo té pédi konèksyon-an ké mo téritwar. Mo té ka viv la o fon mo karé, alé travay, manjé, dronmi. Mè rantré annan sa òbsèrvasyon-a fòrsé mo rouwè téritwar-a annan so ansanm é pa rété annan roun labitid ki pa di nou o dépar.

 

Ou lévé Kayèn ?

 

Chans mo té gen-ya sé kè mo lévé énòrméman an komin.

 

Lyannaj antr chan, son é dansé, gen roun mond la.

 

Mé ès vou ou pran tan ay diféran koté asi téritwa la pou té aprann ?

 

Vwala ! Téritwar lavil ka limité nou annan nou òbsèrvasyon, annan nou pèrsèpsyon. Konèkté noukò andan nou anvirònman pròch sa ka pèrmèt nou di entégré sa nou ka viv annan nou dansé. Érèzman, mo gen tan fè kèk lanné an komin. Lò mo komansé rantré an profondèr andan sa rèchèch kiltirèl-la, mo wè sa nou gangan té ka produi a sa yé té ka viv é a pa sa nou ka viv jòdla. Si nou lé nouri noukò, si nou lé pran enspirasyon a pa an vil pou nou fè sa. Fò nou routounen koté i gen nou enspirasyon an konèksyon avè lanatir, ké zannimo-ya, ké lé gangan osi. Tou sa mennen mo a roukonsidéré mo pozisyon òbò dwayen-an paské mo pa té gen roun gran rèlasyon ké yé, mo pa té gen bokou afinité ké mo pa. Parapòt a sa mo konprann ki ékar parfwa i ka gen ant granmoun-yan ké nou menm lò nou pli jenn. Konpòrtasyon, palò, édikasyon, tou sa i pa menm bèt. Et parfois ça pouvait être des freins ki ka fè parfwa i ka gen yé ka gen chòz pou transmèt nou mé yé pa ka asé konfyan. Nou pa ka pasé asé tan ké yé pou yé ba nou tout yé konfyans pou transmèt nou sa richès-a.

 

Sa vé di pou’w, zafè a transmisyon la a pa sèlman granmoun ka ba lajénès mé sé osi lajénès ka fè pou pé sa trapé ?

 

Vwala ! É parfwa a pa fè pou trapé, a fè pou fè. Trapé-a ka vini tousèl. Parfwa nou ka vin ké tout nou lidé, ké tout nou pansé, nou ka vin chaché mé parfwa ké tan transmisyon-a ka fèt tousèl.

 

Alòs, plizyè fwa ou itilizé mo inisiyasyon. Adan tou sa, ka ki inisiyasyon é ki jan i ka fèt ?

 

Inisiyasyon an sans nou ka itilizé-la a roun nòt pèrsèpsyon des choses. Lò nou ka gadé lakiltir, o dépar nou ka wè mouvman-an, nou ka wè roun èspèktak, nou ka wè roun animasyon, nou ka wè roun démonstrasyon. Mé a roun état d’esprit, a roun façon de vivre des codes. Inisiyasyon-an a le fait di rantré annan kòd-ya. Vrè inisiyasyon-an a konprann valò i gen andan nou pratik. Nou pouvé trè byen jouwé tanbou pandan lanné ké lanné san konprann valò i gen andan nou pratik. Valò di partaj, di transmisyon, di rèspè di nou gangan, di rèspè di nou lang, di rèspè di nou lenj nou ka pòté lò nou ka pratiké. Tou sa a dé kod ki nou pé pa rèspèkté si nou pa ka konprann. Au fur et à mesure, nou ké konprann ké fè nou ké ba li tout rèspè i bouzen é sòti di sa kad fèstif-a an pèrmanans ki ka bloublou nou. I ka anpéché nou wè réyèl valò i gen andan nou pratik.

 

Konèkté noukò andan nou anvirònman pròch sa ka pèrmèt nou di entégré sa nou ka viv annan nou dansé.

 

Sa vé di, inisiyasyon a pa on biten yo ka ba’w. Sé adan chimen ou ka fè ou ka trapé’y ?

 

A sa menm. O dépar nou ka wè bagaj, nou pa fòrséman ka konprann. Swa nou ka pran’l o prèmyé dègré. A sa ki pi senp. O, swa nou ka pran’l o dézyèm dègré. Chimen-an ankò pi long mè i chwit toubònman. A oun parkour ki ka édé nou, ki ka konstrwi nou, ki ka fè nou trapé nou plas annan sa sosyété-a é ka ba nou travay oun enpòrtans osi pou nou é pou lézòt.

 

Mizi-an-mizi on moun ka aprann, an ki jan i pé rantré plis adan sé kòd la ?

 

Chak tanbou gen roun listwè é ka rakonté so listwè. Chak ritm gen roun sans.

Grajé-a liyé a roun jérografi, Plateau des savanes principalement. Sa ritm-a a oun ritm koté souvan moun ka palé di rèsanti, souvan a dé chanté ki tris, ou sinon a dé chanté ka rakonté listwè koté-a. Sa moun ka fè, sa moun pa ka fè, a té radyo-djòl. I ka vin ké roun enstriman èspésifik ki liyé a sa koté-a.      

Kanmougwé-a ka vin ròt bò. Li osi gen so tanbou. A pou travo ki pi énèrjik, pi fizik. I gen so fason bat, so fason chanté, so fason dansé. Souvan chanté-a ka palé di travail aux champs, di sa ka rivé moun osi. Men, pi souvan i ka palé di travaux en collectif.

Léròl-a a oun nòt enspirasyon. A moun ki té gen lajan ki té ka pratiké sa dansé-a. Lò to té ka pratiké sa, to té sa moun gran-jan.

Béliya, a ritm pou travay mé pa travay pou abataj pyébwa, bèt kon sa. A plis travay agrèr. So mouvman ké so chanté ka palé di sa. A des mouvements demi-circulaires et marqués paské tanbou-a marké osi.

Débòt vini apré. I vini ké nou zansèt Sent-lisyen. Kòm Sent-lisyen té ka pratiké roun ritm ké roun dansé ki li vini ké li pou chaché lò annan péyi-a. Nou dévlopé roun ki enspiré mè ki pa menm bèt. Ritm-lan pa parèy, dansé-a pa parèy, chanté-a pa parèy. É souvan, débòt-a a oun dansé d’amusement.

Kasékò-a ka règroupé timòso tout bagaj. I gen so tanbou. I gen 2 fanmi kasékò. I genyen kasékò 2 tanbou é kasékò 3 tanbou. Kasékò-a pé èt roun ritm de séduction, roun ritm di konfrontasyon, i pé èt osi roun ritm di démonstrasyon. Chanté-a ka palé di tout bagaj. I pé gen chanté ki tris, i pé gen chanté ka mété moun an avan, i pé gen chanté ka rakonté listwè di péyi-a.   

Pou wouvin anlè grajévals-a, sé mouvman-an yé circulaires pou dansé. Donk, chanté-a ka alé ké dansé-a, ka alé ké tanbou-a. Lò ou té lé mété roun moun, roun koté an avan, lò ou té lé di roun moun to kontan’l anlè sa ritm-la ou té ka fè’l. 

  Diféran chanté ké dansé ké ritm-yan, yé gen yé sans é yé gen yé tenue é yé gen yé tanbou osi pou sèrten.

 

Vrè inisiyasyon-an a konprann valò i gen andan nou pratik. Nou pouvé trè byen jouwé tanbou pandan lanné ké lanné san konprann valò i gen andan nou pratik. Valò di partaj, di transmisyon, di rèspè di nou gangan, di rèspè di nou lang, di rèspè di nou lenj nou ka pòté lò nou ka pratiké.

 

Mé si an konprann byen, yo dévlopé adan diféran komin. An ki moman, tanbou la rivé Kayèn ?

 

Tanbou-a rivé Kayenn lò moun koumansé désann dan lakapital pou chaché travay. Lò lékòl koumansé louvri, lékòl koumansé obligatwar osi. Moun té ka désann Kayenn pou chaché lavi. Nou dépandan di Lafrans mé a pa tout tan Lafrans té ka voyé sa ki fo pou nou. Donk, nou té ka débrouyé noukò. Té gen dé péryòd koté bèt-a té bon toubònman, té gen dòt koté lavi-a té timòso rèd. Moun té ka désann asou Kayenn ou monté silon koté i té fika pou chaché travay.

 

Kivédi ou ni moun diféran koté ki rivé mé ka ki fè pa ni diféran tradisyon é tout biten la anni vin sanblé pou fè on sèl mizik tradisyonèl ?

 

Lò moun vini Kayenn chaché lavi, yé vini ké yé tanbou. Sa ki fè une partie des connaissances ki té dan lé komin rivé asou Kayenn. La otomatikman, yé chaché rasanblé yékò pou chèché routrapé pratik yé té ka fè a lakanpagn. Sa fè ki i popilarizé annan asosiyasyon-an. A lò asosiyasyon koumansé pran fòrs, konmansé rivé andan péyi-ya. Lò moun komin koumansé règroupé yékò pou partajé menm sansasyon yé té ka genyen pa yé pa koté paské pa té gen larout. A té gen kannon, a bokou maché pou rivé asou Kayenn. A pa tou lé wikenn, nou té ka alé an komin. A lé 260 kilomèt, a lé 230 kilomèt, anba bwa osinon par lanmèr. Donk, trajè-a té difisil. Gen sa ki pa jen rivé ritounen. Yé rivé tou jenn asou Kayenn é yé pa jen ritounen koté yé lonbrik planté.

 

Alò, sé tradisyon la kyenbé Kayèn avè sé asosiyasyon la ?

 

A sa menm. Andan sé asosiyasyon-an, transmisyon-a fèt pandan lontan. Jòdla, sa chanjé timòso. Mè, pandan nanninannan a yé ki té ka fè sa travay alòr ki lamajorité moun Kayenn pa té kontan yé paské tanbou-a té enstriman moun bitasyon, moun lakanpagn. Lò to té ka pratiké sa, to pa té moun dè byen, to pa té rèspèktab. Magrésa, yé tchenbé, yé tchenbé, yé tchenbé, yé partajé jisk jòdla kifè tradisyon-a la toujou paské sa moun-yan sòti di lakanpagn yé té fò ! É sa nou ka pratiké jòdla ka montré a ki pwen yé pa jen détourné yékò, yé pa jen abandonné menm si i té rèd. Kifè, piti-piti moun abityé ké sa é entégré sa osi annan yé pratik.

 

Alè, ka ki chanjé ?

 

 Pèrsèpsyon-a ka chanjé. Pliz-an-pli, moun ka asosyé yékò annan tanbou-a, annan nou pratik mè sa pa fèt tousuit. An komin yé té gen dé pratik, mè Kayenn nou té gen dé pratik di ròt bò pa bò Léròp. Piti-piti, ké lanné moun-an rivé roukonèkté yékò ké sa enstriman-an, ké sa pratik-ya. Moun ka alé pi fasilman vèr yé kiltir. Moun ka pi fasilman enskri yé timoun andan asosiyasyon. I ka manké toujou mè mo, mo ka wè chanjman ké tan-a.

 

Vou, ou té ké di chanjman lasa konmansé an ki moman ?

 

Pou mo, sa chanjman-an konmansé lò lasosiyasyon lakadémi tanbou démokratizé lafabrikasyon di tanbou. I té bokou pli fasil di gen oun enstriman. Avan sa, i té konpliké. Tanbou té ka fèt ké matéryèl de récupération, ké tono, barik. I té konpliké di gen oun tanbou. Lò nou rivé gen aksè pli fasilman pou sa ki té lé. A la i konmansé pran on nòt ganm. Jik jòdla, nou toujou ka éséyé adapté noukò pou nou survivre ké tou sa ka mennen jòdla i konpliké. Lò nou ka éséyé trapé dòt mwayen transmisyon pou kontinyé sa travay-a.

 

Vou èspésyalman, ki jan ou ka pozisyonné’w adan tou sa ?

 

Mo ka travay ké bokou asosiyasyon. Nou k’ay andan menm sans-a, pitèt parfwa mwayen-an pa menm-an, mè annan menm dirèksyon-an nou lé alé : a rèspè ké mise en valeur di nou patrimwàn.

Mo ka travay L’école de musique. Mo ka travay ké diféran asosiyasyon, a oun nòt fòrma. Mo ka travay osi dans le monde sportif et culturel. An nòt fòrma ankò. I gen plizyèr koté la kiltir-a ka transmèt, mé òbjèktif-a a menm bagaj-a. A valorizé, a transmèt, a réapropriyé.

 

Sa vlé di vou, tanbou sé sa ka fè’w viv ?

 

Mo ka viv di tanbou. Mo ka viv ké tanbou. A mo métyé. A réyalizasyon manifèstasyon, coaching, kouw, akonpagnman, réyalizasyon pwojè, kréyasyon, masterclass, bokou koté nou pa ka imajiné lakiltir gen so plas.

 

Ès ni onlo moun kon vou Guiyàn ki ka viv di tanbou ?

 

Mo konnèt dòt moun ki ka viv di sa. A pa mo rounso.

 

Ki konsèy ou té’é pé ba jenn ki té ké enmé suiv larèl lasa osi ?

 

Pou mo, lakiltir a baz di nou sosyété andan bokou domèn. A disiplin ki gen bèl jou dèyè’l. Péyi-a ké dévlopé sokò é mo ka révé di oun mond koté chak lékòl ké pouvé genyen animasyon mòso kiltir. Profésèr dansé, profésèr chanté, profésèr listwè di koté-a, profésèr pratiques culinaires, profésèr pratik lachas, lapèch. I fo ki tout sa bagaj-ya ki moun rivé fòrmé yékò pou anségné sa andan lékòl-ya, andan inivèrsité-ya, andan kolèj-ya. I fo toupatou gen lakiltir. Sa ké édé nou kontrui noukò. Sa ké édé nou myé partajé ké échanjé ké ròt frè-a ki la. Sa ké ba nou oun socle de communication, oun base commune pou nou rivé konprann noukò pou nou avansé ansanm. Fo savé chak komin ké gen so l’école de musique. A des possibilités d’emploi. Mè, i fo pran tan fòrmé sokò séryézman ké korèktèman. Mo tonbé asou dé élèv, yé paran té ka di-yé pa alé andan sa domèn-a. I pa gen lajan, i pa gen travay. Artis ka soufri. Mo, mo lé di jòdla si mo la, si mo byen, si mo ka kontinyé vansé é kontinyé trapé mo chimen, a gras a sa displin-ya. Donk i gen plas pou tou sa ki lé fè’l séryézman. I gen plas. Sé komin-a ké amné a dévlopé yékò é nou menm nou pa étèrnèl. É, aprè nou i fo i gen toujou. A dipi jòdla pou nou préparé sé l’école de musique ki ké ouvri a, sé politik kiltirèl ki po ko gen sifizaman andan péyi-ya. A nou jenn ki gen pou pran larèlèv.

 

Ou ka di sé politik kiltirèl la po ko asé dévlopé. Ka ki té ké fo anplis dapré’w ? Ki mésaj ou té ké vlé fè pasé ?

 

Sa mo té ké anvi fè pasé a, a souvan nou ka louvri dé bagaj, des structures, dé asosiyasyon, nou ka mété non annan asosiyasyon-an mè contenu-a pa ka korèsponn ké tit-a. Souvan, nou ka fè sa. Mo té ké lé nou kabéché asou sa pou byen réfléchi asou non nou ka ba nou asosiyasyon pou éséyé aprè rantré annan fonksyon nou ka alé ké sa asosiyasyon. Oun asosiyasyon a oun lékòl. Gen asosiyasyon, laro asosiyasyon i gen fédérasyon. Pou i gen roun gran pyébwa ki gen diféran étaj é chak étaj gen so rèsponsabilité. A ki nou kabéché asou sa, pou nou vrèman éséyé konprann a kisa rèsponsabilité chak moun di sé étaj-a é nou kabéché asou contenus nou ka mété annan sa étaj-a. Mo ka pansé si nou rivé fè sa, i ké pi fasil pou nou travay ansanm pou nou avansé men dan lanmen.

 

Mo, mo lé di jòdla si mo la, si mo byen, si mo ka kontinyé vansé é kontinyé trapé mo chimen, a gras a sa displin-ya. Donk i gen plas pou tou sa ki lé fè’l séryézman.

 

La ou ka palé parapòt a moun a lakilti menm é parapòt a sé politik la ?

 

I gen sa osi. Mo ja pran dé kòzman souvan yé ka tandé mé yé pa ka kouté, yé pa lé kouté. Yé gen yé vizyon byen arété.

 

Ka zòt té’é bizwen pou pé sa vansé ?

 

Nou bizwen enjényéri pou fè zouti pédagojik. Sa ka méné nou andan èspas. Fò nou gen espace d’expression, espace du peuple. Nou bizen yé tann sa nou ka di osi. I fo nou palé ansanm pou yé savé a kisa ki nou réyèl bèzwen nou ki pratikan. Nou bizwen fòrmasyon diploman ki ka pèrmèt jenn-yan projté yékò. Enjényéri, finans, fòrmasyon, kominikasyon, a tou sa ki ké fè lakiltir ké pran so plas. Sa kòzman-an a oun kòzman pou rédijé pou mété an plas pou tyenn kont di tout sé engrédyan-an. Mo ka di sa ka vini la andan mo tèt mè kozé-a pli long.

Mo ay andan dòt péyi mo wè des choses qui formidables au niveau culturel. Nou kapab nou osi fè sa annan péyi-a. Nou kapab fè tou sa ansanm. I fo òrganizasyon-an bon. I fo gen moun ka kabéché asou sa ki wè gran. Ni sèrten mouché ki dans le passé yé fè, bokou moun té ka di i tro gran. Jòdla, i tro piti. Donk, érèzman yé fè. Grémèsi pou sa gran mouché-a. A té des visionnaires. Nou bouzen des visionnaires de la culture aussi ou ki yé édé nou fòrmé nou pou nou rivé a sa léta-a paské lafòrmasyon ka pèrmèt moun gadé pli lwen ki douvan yé pyé. Lafòrmasyon ka pèrmèt to gadé pli lwen ki sa to ka fè la jòdla.

 

Si moun vlé pran kouw avè’w ki jan yo pé jwenn vou ?

 

Mo ka ansengnen à l’école de musique régionale de Guyane. A la yé ka trapé mo pli fasilman tout lasimenn. La mo ka ansengnen ladans ké tanbou. A koté a sa, mo asou l’école de musique de Sinnamary et l’école de musique de Matoury au Larivot. Yé pouvé raproché yékò di laméri Kayenn é laméri Sinnamari ké Matouri, a lékòl minisipal. Mé pou konsèrvatwar-la, i réjyonal, a pa lanméri, a laba dirèktèman pou alé.

 

Ès ou pé di détwa mo anlè mannyè ou ka woulé pou sé ansègnman la ?

 

Mo gen mo métòd ki mo kréyé. Lò mo démaré, pou ladans pa té gen vrèman métodoloji. A té gadé é éséyé rèprodui. Mo, mo gen oun métòd ki ka bazé asou préparasyon fizik, préparasyon tèknik, é mise en pratique. Nou ka abòrdé dansé é tanbou ké menm procédure-a.  Nou ka abòrdé timòso lang-la osi, timòso chanté-a, listwè ki ka alé ké ritm-yan. Lidé-a a di pasé di roun a ròt pou konprann sans i genyen antr yé tout.

 

Ki ké dènyé mo a’w pou bout ?

 

Mo lé jis roumèrsyé tou sa ki akonpagnen nou dirèktèman o endirèktèman. Ansègnman-a a sa osi. Gen moun ki ka partisipé aktivman annan nou cheminement. É gen dòt moun jis parapòr a yé prézans yé ka sèrvi di modèl ka pèrmèt nou fè nou pa chimen. Mo lé rèmèrsyé tout asosiyasyon-yan, tout manm asosiyasyon-an, tout dwayen-an, tout prézidan asosiyasyon pou travay yé ka fè, travay yé ja fè. É mo ka di yé tchenbé rèd, pa moli.