Lévé timoun alè

Kon Likibè Séjor ka di an chanté a’y, lévé timoun pa fasil. An pé pa di sa difisil pas chak timoun ka rivé èvè fòs a’y é karaktè a’y. Sé pou sa, an nenpòt ki jan fò mété yo asi on bon larèl toupannan yo toupiti.

Likibè Séjor ka tèsté fò ba yo lanmen, palé pou yo, di yo sa pou yo fè é sa pou pa fè. Pawòl la bon, i ka fè yo sav sa ou ni an lidé a’w. Sa ou vlé pou yo. Men fò sav a pa anki èvè bèl pawòl ou ka lévé on timoun pas onlo adan yo ka kouté san tann. Ni sa, tou sa ou di yo, sé wi yo ka ba’w. Pa obliyé, wi ka géri bòs.

Pou aprann sé timoun la ka kopyé tout fè, jès é pawòl a fanmi a yo é tou séla ka lévé yo. Yo ka fè é woufè sa fanmi a yo ka fè. Fanmi a yo sé tout pou yo é tou sa yo fè bèl é byen.

Sé tibébé la, lè yo fèt, yo la pou aprann sa ou ka fè, sa ou ka di… Mizi-an-mizi yo ja ka fè kon moun : sizé, lévé, maché, palé, gadé, manjé… Yo ka kopyé tou séla i alantou a yo la. Menm biten si ou lésé on tibébé i sòti fèt yenki èvè zannimo, yo ké fè kon yo. I ké ni figi a moun, mé i pé’é sa fè sa moun ka fè.

Sé konsa timoun ka lévé. Yo ka fè menm jan ki fanmi a yo ou dòt moun ki alantou a yo. Sé konsa yo ka aprann viv èvè’w. Sé pou sa tou sa ou ka fè èvè yo dwètèt montré yo chimen a lavi, pou dèmen yo pa two mélé an sosyété la. Moun pa’a viv tousèl, moun ka viv épi moun.

Yo ka di sé jenn la ni vyolans, onlo vyolans an fon a yo. Sa pé vré si sé sa yo aprann. Konmen fwa sé fanmi la ka sizé èvè timoun a yo douvan on télé ka pran plézi gadé fim la moun ka kyouyé moun, ka pran fizi pou tiré si on dòt moun, ka vyolanté moun pou ayen. Kijan ou vlé yo pa konsa, yo ka imité sa yo vwè. Lè ou ké pran tan di ’y sa pa byen, i pé’é kwè ’w.

On dòt biten ankò, ni fèyton ka pasé an télé la, la ou ka vwè moun ka viv san filozofi. Yo ka montré ’w madanm é misyé ka viv san janmé fè p’on travay an vi a yo. Moun ki pa’a menm pran tan pou lavé bouch a yo. Moun ka viv kon moun rich, san fè p’on travay… Zòt tèlman pri an istwa a yo, zòt ka mò lè zòt pèd fil a sé fèyton lasa. Moun abiyé o kat zépeng, yo ni gwo-vwati, lò, bèl pawòl… kijan ou vlé di timoun a’w i dwètèt travay pou gannyé soupen a’y. I pé’é pran pawòl a’ w oséryé

Pou lévé on timoun fo fè douvan yo, évè yo, sa ou té’é vlé i woutyenn tout vi a ’y.

Kanta biten a ba madanm kou, sa grav. Kijan ou vlé, dépi yo toupiti yo ka vwè papa yo ka wonpi manman yo é kou près tou léswa. Pou sé tigason la sa ké nòwmal, yo ké fè pi mové ki’w. Mé pou sé tifi la osi sa pa bon, yo pétèt ké pasé tout vi a yo ka pran kou kon manman yo. Kijan ou té ’é pé di yo a pa on biten pou fè.

Ni fanmi ki ni vyé jès, vyé mannyè, granbonnè, yo ka aprann sé timoun la volé, manti, malpalé moun, pa di bonjou, mèsi, souplé… Menm si sa pa ayen, mé sé sa ou ka fè. Timoun a’w ké kontan woufè’y pou i sanm vou. Pou yo, fanmi a yo sé tout é yo enmé sanm li.

Ni défwa, édikasyon la é tout pawòl ou té’é di yo an plis pa’a maché. Ou pa ka réyisi… yo pé mal touné. Fò sav ou ka fè on timoun, ou pé pa fè karaktè a’y, ou pa rèsponsab a sa yo ké yé. Sé pou sa fò ba yo sa i méyè. Méyè a’w pé bon kon i pé pa bon pou zanfan a’w. Lézansyen té ka di « Sa i bon pou kanna pa oblijé bon pou zwa.

Délè adan on fanmi a senk timoun. Yo ka lévé menm jan la é ka ni yonn ka mal touné… mé sa pa’a fòt a sé fanmi la. Vyé tant a ’w ké di, i ay pran sa pli lwen, i pé jis ba’w non a zansèt la. Fò ba chak timoun chans a’y.

Ni défwa osi sé fanmi la pa ka fè ayen pou byen lévé yo. Yo pa’a wousouvwè p’on bon édikasyon. Épi ou ka touvé yonn ou dé ou près yo tout byen kòm i fo. Ou ké touvé vyé lang ké mandé si vréman sé ta’w. Alé sav …

Moun ka di, lévé timoun sé on travay, on bèl travay, a pa on kout dé. Ou pé pa lésé lachans fè travay a’w.  Sé on biten i séryé. Fò mété tout chans la koté’ w pou ni èspwa ou réyisi.

É pou yo menm zanfan a’w,  yo gannyé on bon ran an sosyété la.

Sa ou pa sav la, menm lè yo mal touné, yo ka fè an sòt pou pitit a yo maché dwèt, défwa menm two dwèt. Yo ka lévé yo jan fanmi a yo lévé yo, sé érè la ou té’é pé fè la, yo pa ka fè yo.

Fò ou savé tout fanmi ka aprann pitit a yo sa yo ni an fon a kyè a yo. Sa pé bon pou yonn é pa bon pou on dòt. Chak moun sé chak moun.

Vyé moun té ka di, avan ou fè on timoun fò kalkilé kijan ou ké lévé ’y, sa ou ké fè, sa ou pé’é fè.

Ni on dòt biten fò sé fanmi la pòté tout atansyon a yo.  Édiké on tibébé ka koumansé dépi an vant a manman’y. Sé an moman lasa fò palé ba yo. Tout moun konnèt fanm ki byen kon i fo. Onfwa yo ka tonbé ansent, yo ka chanjé an mal. Yo ka jiré, goumé, yo ka ni plen lèd mannyè, yo ka ni tout sòt lanvi…épi tibébé la ka fèt.  Yo ka woupran menm vi a avan a yo. Fò an moman lasa, yo palé ba tibébé la vwè si sé fòt a’y, o si sé fòt a manman la. Fò i ni volonté pou arèsté tout sé biten lasa. Sé la on manman ka konmansé lévé pitit a ’y.

Moun ka di, lavi sé on fanm fòl, mé i pa si fòl ki sa. Sé chak moun ka réglé vi a’y, chèché sav ka i té’é pé fè pou ay la i dwètèt alé. Si lavi pa té on fanm fòl sé nou i té ké pèd sans a onlo biten adan tout tristès a lanvironnaj an nou. Lévé timoun sé méyè travay asi latè. Men sonjé a pa timoun ka fè fanmi, sé fanmi ka fè timoun.

 

Sèwvàn

Latlyé Maké ansanm, désanm 2021