Krédito : lè inisiyasyon ka palé

Boularyen é makè, Krédito sé on mizisyen a gwoka. Lanmou i tini pou ka la ka fè, lè i pa’a fè‘y palé, i ka rantré an wonn pou mété pa atè a gou a kè a’y o i ka pran mikwo pou voyé lavwa. Dépi toupiti, i trapé chans tann é vwè plizyè adan lé pli gran jwé. Kifè, lè lè a’y rivé, i fè chwa li osi woulé pou tanbou. I travay avè plizyè mèt-a-mannyòk é ka kontinyé chimen a’y kon sa jis alè. Pasé tou sa, sé osi on moun ki pran plézi gadé dokiman ka sòti asi mizik la : ki sé awtik a jounal, dis vinil o CD … i tini bon enpé awchiv. Kifè, konésans dèyè pò’ò mannyé lè ou ka pran tan palé épi’y. Nou kontré’y pou dékouvè piplis asi chimen i fè avè mizik la é konprann plis sans a gwoka

Ès ou pé prézanté’w an détwa mo ?

An sé Krédito. An sé on tanbouyé inisyé. On inisyé sé on apranti a moun ki té ja ni on konésans a sa li i ka fè. Mwen, an té apranti a Arthème Boisbant. Li, i aprann avè Sylvain Métri sé té on kawlè é on gwo boularyen. An té osi apranti a Sopta, apranti a Napoléon Magloire é a Anzala.

An ki lanné ou konmansé aprann avè Arthème Boisbant ?

An konmansé aprann avè’y asé ta, mé an toujou té avè’y dépi an té piti timoun dan lé 5 – 6 lanné. Sé té vwazen an mwen.

Zò té an ki komin ?

Nou té ka rété an bou Gozyé. Boisbant sé moun Pliyàn, mé i té ka rété an bou la.

Boisbant nou konnèt non a’y kon sé té boularyen a Vélo. Kidonk, vou ou grandi dépi toupiti avè’y, kivédi ou lévé ka tann li jwé ?

Wi, an toujou tann li é vwè ka i té ka fè. An té ka vwè’y ka jwé avè Napo lè yo té ka vin douvan lanméri pou fèt Gozyé. Lè dòktè Hélène té ka fè lé sòt dè grajé a Périnèt.

Avè, toujou té ni moun a tanbou té ka vin a kaz a’y. Vélo é tou sé moun lasa.

Grajé sé té kisa ?

On jou Dòktè Hélène té òwganizé on biten a grajé mannyòk akaz a’y dan lézanné 1975-6. Té ni tanbou. Pandan moun ka grajé mannyòk, tanbou ka jwé. Anzala té la osi jou lasa.

Alò, Dòktè Hélène sé té mè Gozyé. Avan dòktè Gillot sé li ki té la dépi 1965. É li, i té toujou ka ba tanbou on fòs. Lè i té ka fè fèt Gozyé, té ka ni banboula. Té ni on boug yo té ka kriyé Surprise sé té bon moun a’y. Sé on boug ki té ka fè répondè a Napo é Arthème. Ou té ni manman Josélita Jacques, Simone Jacques, ki té ka chanté adan ékip la osi. É dòktè Hélène té ka ba yo posibilité dè èsprimé yo. Yo té ni gwoup fòlklorik a yo.

Té ni osi on boug Granbé ki té ni gwoup fòlklorik a’y. É apré sé William Flessel ki fè on gwoup fòlklorik o Gozyé. Apré asosiyasyon l’association des jeunes de Saint-Félix, yo fè ta yo osi. Mé lé prèmyé gwoup fòlklorik sé té labann a Arthème Boisbant, Napo. A Pliyàn té ni on boug, non a’y té Serge Nègre. Sé té makè a Arthème Boisbant. Sé lè Vélo vin, Arthème lésé Serge, i ay avè Vélo. Mé Serge Nègre té on gwo gwo gwo tanbouyé a Pliyàn.

Adan tou sa, ou touvé’w granbonnè alantou a lé gran tanbouyé ?

Granbonnè, alantou a Arthème Boisbant. É pli ta, alantou a lé gran tanbouyé kon Sopta, Carnot, Napoléon Magloire.

Épi Gozyé sé on koté té ni onlo gwo tanbouyé. Té ni lé Jacques, té ni Octavien Vilius, té ni Achoun. Sé on komin la té ni onlo tanbou menm.

An sé on tanbouyé inisyé. On inisyé sé on apranti a moun ki té ja ni on konésans a sa li i ka fè.

Pli-souvan-ki-rarman, nou ka tann di tanbou té plis pa asi Nò Bastè. Té ni onlo tanbou osi pa anho ?

Wi. Papen, on koté o Zabim, té ni tanbou menm. Pliyàn Gozyé osi. Mawgaya avè Octavien Vilius, yo té ka fè on biten, yo ka kriyé léwòz o komandman.

Si ou gadé byen, koté té ni moulen sé koté té ni kann. A Pliyàn Gozyé ni on moulen. Sé koté yo té ka fè sik, wonm. Té ni on distilri. Sa vlé di té ni moun kay pézé kann, kay pòté kann. Donk, sa vlé di osi yo té ka fè kenzenn. Lè yo té ka péyé yo, yo té ka fè kou-t-tanbou a yo.

Kidonk, vou ou lévé é ou toujou tann tanbou ka woulé an zòn lasa ?

Wi a Gozyé, an toujou tann tanbou.

Lé léwòz Granntè sé té a Papen. Yo té ka kriyé sé swaré la gwo tanbou é yo té ka kriyé yo léwòz osi. Délè yo té ka di banboula osi. Sé plito avè lé mouvman endépandantis yo touvé yo ka di léwòz.

Mawgaya yo té ka fè léwòz o komandman. Lè yo fè’y o komandman, yo mété on réglèman. Sé té 4 kavalyé, 4 dam. Apré, yo woté komandman la é tout biten vin òwganizé. Nou dan lézanné 1970.

Pou mwen, lé pli gwo léwòz, la té ka ni on pakèt moun, sé té ta Esnard Boisdur.

Fò konprann, si ou ka rété Pliyàn, a pa avè on charèt ou té’é ay Bouyant o Sentwòz. Fò té ni moyen de locomotion. É fò ou té sav sa ka fèt. Pa té ni pòwtab kon aprézan. On moun mò, ou té ka ni on moun ka di’w ni tèl mò tèl koté. Mé yo pa té ka di’w ni tèl léwòz tèl koté. Donk a Papen sé on koté la les frères Judor té ka fè léwòz. Sé yo ki jwé avè man Adlin an prèmyé. Man Adlin té ka méné Vélo é La Brisquante té ka jwé lé léwòz aka lé Judor a Papen.

Granntè, yo toujou kriyé tanbou la gwoka ?

Mwen kan an lévé, an tann gwoka. Mé tout fanmi an mwen, tonton an mwen ki sé boug a Napo, non a’y sé Robert Casimir, di mwen yo té ka di gwo tanbou.

Ès mizik yo té ka jwé pa asi Granntè sé té menm mizik ki pa asi Bastè ?

Mé si, sé Lagwadloup. Sé moun ki vlé fè diférans a yo mé sé Lagwadloup.

On jou, Bébé Rospart vin touvé mwen koté tonton a’y Kaya, an tèt a Bayif. An monté tout mòn la é jou lasa, an di’y an vin pou i montré mwen biten a tanbou. I di mwen dézabiyé mwen, i ban mwen on pantalon, i ban mwen on chimiz, on chapo, i méné mwen an jaden a’y. É adan jaden a’y, i ban mwen on fil é i ban mwen on fouch mwen touné tè la. Lè an té ka touné tè la, sé té mwen té pé chèché charanson, sé ti vè la ki adan tè la. Apré i délimité. Nou touné tè, nou bityé tè, tou sa. Avan nou pati, i mèt twa wòch a fouyé-difé. I mèt manjé ka bouyi tou sa. Mé an vin la dan lé uitè. É an ka vwè i ja twazè. Lè nou fin Bébé Rospart rivé. A lépòk, i té ka fè onlo piman véjétaryen. Lè i  rivé, nou konmansé manjé é an ka di’y kon sa : « mé Kaya, an vin aprann tanbou koté a’w mé o tanbou la ? » I di mwen : « dépi bonmaten la, lè ou té an jaden la sé tanbou ou té ka fè. » É li, i té ka palé mwen dè chan Granntè li menm ka chanté. Tout jan an gadé an té ka vwè sé on moun Granntè é i ka rété Bayif. É sé la an vin konprann Gwadloup sé on sèl tanbou ki ni. Tala i vlé fè diférans la, sa sé li.

Blanchinot Kancel té ka rété Papen. I ay rété Nò Bastè. I té ka chanté. Sé té chan Granntè. Sé on gran chantè, sé on gran dansè. Tou sa sé Lagwadloup.

Ki jan ou té ka aprann tanbou lè ou té ka travay tè la ?

Tanbou la asosyé avè tè la. Sé konsidiré lè ou tini on pikwa an men a’w, ou ja adan on métwonòm. Lè ou ka fouyé ziyanm tou sa, ou ni répétisyon a jès, a son ou ka tann é lè ou ka jwé tanbou sa asosyé adan mouvman a jès a’w. I pa enki tèknik. Lé agrikiltè, lé péyizan, sé moun lakanpagn. Si ou té vlé tann tanbou, fò ou té ay lakanpagn.

Alò, inisiyasyon la té ka konmansé avè travay a latè ?

Mé mwen an pa pran’y kon sa. An pran’y kon an té pwòch a Arthème.

Ki jan alòs ou rantré adan tanbou la ?

Avan antré la, an té ni on mèt-lékòl, non a’y sé Éliot Jeanne. I la toujou. Sé on gran mizisyen. I ka jwé gita. Timoun a’y ka fè pyanno é pwofésè a pyanno. Lè an té an koumwayen 1, tou lé jou, i té ka ban nou on lèson a fè é i té ka konnyé anlè tab la. Donk, dépi an koumwayen 1 jis linivèsité, an toujou woufè son la i té ka fè la. Sa rèsté adan mwen.

Aprè, an vin vwè Arthème ka montré Bébé, fiy a’y, fè boula. Nou té dan lé lanné 1970 é sé la an aprann avè’y pannan i té ka montré Bébé.

Aprésa, dan lézanné 1984-5, an ay Marigalant. An ni on zanmi, Kaël Tirolien. I fè mwen konnèt tonton a Joël Nankin. Yo ka kriyé’y Isaïné. An dòt fè 6 lanné Marigalant é tou lé swa, nou té koté Isaïné. Joël té ka vin osi. Sé la an ègzèwsé mwen plis.

Apré an vin kontré on boug, non a’y sé Alain Jeanne. Nou té ja ni on gwoup é li i vin an gwoup la. Apré i pran koté a’y é mwen an ay avè’y. É la osi, an frékanté onlo avè’y. La nou an fen a lé lanné 1980, koumansman a lé lanné 1990.

Ki jan sa pasé alò avè Arthème Boisbant ? Li, i montréw avè tanbou la ?

Wi, i té ka montré mwen la pou mèt men an mwen, koté pou konnyé.

Gwadloup sé on sèl tanbou ki ni. Tala i vlé fè diférans la, sa sé li.

Parapòt a gwoup la zòt té kréyé la. Ki té non a’y é ka zò té ka fè ?

Non a’y té Mélodie sur partition. Ou té ni Luc Diomar, Alain Jeanne ki té vin ranfòwsé. A pa té on gwoup fòlklorik. Sé té on gwoup pou fè mizik a gwoka.

Gwoup fòlklorik yo ni dansèz. Yo ka fè korégrafi pou koupé kann, pou lavé obò rivyé, pou kyouyi kafé, kyouyi koton, tou sa. Donk, ou ni dé balé. Mé nou, nou té ka chanté istil Conquette. Mizik la té ni on lòt kontèks. Nou té ant Conquette é lé gwoup kon Kafé, lé gwoup kon Foubap. Nou té jenn, nou té ka jwé gwoka mé i pa té tradisyonèl é i pa té modèn. Sa difisil pou èspliké, mé parapòt a sa nou té ka fè ni moun té ka di a pa gwoka. Sé té mélodi sou pawtisyon avè tanbou. Nou té ka pran chanté ki ka sonné gwoka. Sé mannyè jwé tanbou la ki té diféran. Nou té ni lentansyon fè dis, mé malérèzman sa pa fèt.

Nou té ni mouvman an nou é nou té ka òwganizé manifèstasyon. Nou fè Isaïné é gwoup a’y vin jwé si sèn Gozyé an 1993. Sé nou té ka fè fèt a lilèt Gozyé. Nou té ka fè plen biten an komin la. Nou té kòsto menm. Mé apré on tan, gwoup la pa kyenn.  I ègzisté pétèt 5 an.

Sèl biten nou pa té ka fè sé léwòz. Sé a Pliyàn yo té ka fè léwòz. Yo té ni on asosiyasyon, UGP. Yo té ka envité William Flessel é nou, nou té k’ay an léwòz a Flessel. Chak fwa i té ka fè on léwòz a lépòk, nou té ka vin.

Ès chanté a zòt té rèvandikatif ?

Non, nou té ni on èspri rèvandikatif mé nou pa té ka èsprimé biten rèvandikatif.

Ki jan zò té ka kriyé mizik zò té ka fè ?

Pou nou, sé té gwoka toujou.

Aprésa, ki jan ou kontinyé évoliyé adan tanbou la aprézan ?

Aprésa, Napo vin chèché mwen akaz an mwen. I té konnèt tonton an mwen, Robert Casimir, byen.

Apré Anzala té ka jwé koté Poupoune. An touvé mwen ka jwé avè Anzala. Apré Sopta té ka chèché on tanbouyé, an touvé mwen avè Sopta.

Avè, an li onlo Gérard Lockel. I té ka fè déba osi akaz a’y. An té k’ay adan. Si ou vlé, avan pou té aprann gwoka, fò ou té ay owa Kafé. É ou té kay pèwfèksyonné’w aka Lockel. An ay vwè Kafé pou palé avè’y. É an té ka étidyé avè travay a Lockel.

Pò té kò ni lékòl kon alè ?

Sé Kafé tousèl ki té ka montré moun. Apré, Yves Thole fè on métòd é yo fè lakadémiduka. Sé té pito pou dans é apré i fè tanbou, i fè on kasèt pou tanbou. Pou aprann, fò ou té konnèt on moun ka mawké, fò té ni on moun a tanbou adan antouraj a’w.

Apré, ou vin ni lékòl kon avè Antonin Martial, l’AJSF, Bébé Rospart, Sopta, Teddy Pélissier. É alè, ni plen lékòl tibwen toupatou Gwadloup.

Ès nou pé palé tibwen dè boula pas sé on syans ? Moun a gwoka abityé di : « moun pé pa bon tanbouyé si yo pa bon boula. » Sa vlé di nannan a gwoka la, sé boula la.

Alò, ou ni moun ka boula byen é ki pa sa mawké. É ou ni moun ki ka mawké byen, mé yo pa bon boularyen. Yo ké boula, mé ou ké jou di yo mawké pito. Pou mawké, fò ou konnèt boula. Mé sa pa vlé di pou mawké, fò ou bon boularyen.

Ka ki on bon boularyen ?

On bon boularyen, lè i sizé a koté a on mawkè, i pa’a jenné mawkè la menm menm menm menm menm. Mawkè la adoumanman. I ka fè sa i vlé.

On moun pé ka boula é mawkè la ké débouyé’y. Mé i pé ké dévlopé pas i ka santi adan boula la ka manké on biten.

Ka ki pé ka manké ?

Gérard Lockel ka montré adan boula la ni ui fwap. Lè ou ka fè sa, sa sé klé. Adan sa ni son fò ou toujou ka tann. Apré ni sa pa’a fè tout sé frap la, ni sa ka fè kon bigin la avè on sèl men, ni sa ka fè 7 frap…, ni plizyè fason ki pa ka déranjé mawkè la. Donk yo ka boula, yo sav boula.

Lockel étidyé onlo boula a Arthème Boisbant. I étidyé onlo mawké a Vélo osi. I étidyé onlo Kristèn, é Mira Délos ki té boularyen a Kristèn. Sé boug lasa lè yo té ka boula, sa té ka touné won.

Ka ki ka fè ni sa ki pé fè boula la touné won ?

Ou sav lè ou sé on bòksè. Ni onlo bòksè. Ni bòksè toupatou. Mé ni on moman, ni on moun ki ké la ka fè diférans la. An foutbòl, alè sé Mbappé. Adan tou a Lagwadloup sé Carène, mé ni siklis toupatou. Ében tanbou la sé menm biten la. Tout moun ka jwé tanbou, mé ni on moman fò ou sav ou pé jwé si plaj, anba fon la. É ni moun lè ou ka tann yo boula, ou ka byen vwè boula la an plas. Lè boula la byen sizé, sé sa.

Pou wouvin a mawkè la, la osi tout moun pé ka mawké, mé nou konnèt lé méyè. Menm mannyè la, si ou ka pran on boula, ou ké fè on moun mawké, i ké fè onlo mawkaj, mé ni on biten ké manké’y. Sé pou sa an fè CD lasa, non a’y sé les tambours gwoka instrumental. Adan sa, an mété on biten i ka diré kèlkè sègond mé si on moun pa montré’w li, ou pé’é jan sav mawké. An mèt pou tout sé ritm la, sa yo ka kriyé larèpriz. Sé on ti rèspirasyon ki ni. Ni moun a lékòl a gwoka ka itilizé CD lasa pou fè kouw a yo. É moun ka aprann o ki ja ka jwé pyanno, saks, twonpèt, tou lézòt enstriman, yo ni sa pou yo pé jwé jwé a yo.

Ès ni on biten èspésyal pou konnèt parapòt a sé ritm la ?

Ni on biten pou graj la. Mwen an mandé tou sé boug a tanbou la poukwa ni 3 rèpriz é ka lé 3 rèpriz vlé di. An pa té ni p’on répons. Tout répons an pé ni, sé répons ki pa té ka satisfè mwen.

Apré an tonbé si on vidéyo, ou ni Kristèn ka mawké. Sé sèl vidéyo dayè o ou ka vwè Kristèn ka mawké. Ou tini Daniel Losio ka dansé, ou ni Éric Cosaque ka dansé é ou ni Ti Céleste ka dansé. É boug la ki ka chanté la sé on chantè a graj. Lè ou ka kouté mòso la ou ka vwè Kristèn ka mawké lé 3 rèpriz. Apré Losio ka rantré an prèmyé. I ka fè pa fòlklorik, Kristèn pa’a mawké lé 3 rèpriz. Apré Cosaque ka rantré, Kristèn pa ka mawké lé 3 rèpriz. É apré Ti Célèste ka rantré, Kristèn pa’a mawké lé 3 rèpriz. Mé gadé byen Ti Céleste é Cosaque sé chantè a gwoka donk yo té’é konnèt. Losio sé on tanbouyé a Sentwòz, i té toujou avè sé gran nonm la, alè sé’y ki mèt a léwòz, donk nòwmalman osi i té pou konnèt. Alò, mwen an étidyé grajé a Guiyàn é adan yo ka di’w yo ni lé 3 tan. É ou ni Adi é Sopta ki di mwen pour les besoins de la chorégraphie, yo mèt lé 3 rèpriz. Kivédi lè yo té ka fè on balé a graj a moun ka lavé obò rivyè, yo té ka fè 3 jès : fwoté, tòd, mèt. On balé a moun ka koupé kann, yo té ka koupé anba pyé a kann la, yo té ka koupé zanma la é yo té ka voyé kann la. Lè yo té ka fè balé a grajé mannyòk, yo té ka fè on jès ou ka pliché mannyòk la, ou ka grajé’y é ou ka tòd li pou ba’w farin la. Donk mwen an ka di lé 3 rèpriz la adan graj la pou la nécessité de la chorégraphie des ballets folkloriques.

Kristèn té ka jwé avè Karibana sé balé fòlklorik. Kristèn jwé osi avè La Brisquante ki té ka fè balé fòlklorik. Yo té ka menm fè korégraf vini pou fè sé balé la. Kon an Guiyàn ni 3 tan, yo sav grajé pou ni 3 tan. Donk, pou mwen sé pou sa yo mété lé 3 rèpriz pou fè diférans la avè sé lézòt ritm la.

Parapòt a pawòl asi plas a madanm an tanbou, an tann moun di Gozyé té ni on madanm té ka jwé. Ou pé di détwa mo asi sa ?

A pa Gozyé tou sèl té ni madanm an tanbou. Gozyé sé té man Achoun. Aka Francis Hilaire té ni madanm ka boula. Mi an ni on foto a 1965, la ou pé vwè adan karibana on madanm tèt a’y maré, sizé asi on boula avè labann a Kristèn. Tini Bébé, fi a Boisbant ki ka boula rèd. Adan lé moun ki vivan toujou, ou tini osi Christiane ki té ka jwé an léwòz. Madanm té ka boula. Mwen an toujou vwè madanm ka jwé tanbou. Madanm toujou fè tout biten. É Sopta té ni on zélèv madanm ki té ka mawké rèd. Sé prèmyé madanm an vwè ka mawké. Mé ou sav, pa té ni onlo moun ka jwé tanbou. Donk, ou pa té pé ni onlo madanm ka jwé tanbou nonplis. Menm si ou gadé, aprézan ni pli moun ka jwé tanbou, mé sa pa vlé di ni onlo moun ka jwé tanbou. Lè ou ay an léwòz, sé lé menm moun ou ka vwè.

Vou, lè ou travay avè sé gran non la ou ban nou la sé boula ou té ka boula ?

Wi, pito boula. Kon an di’w an jwé onlo avè Anzala. An té k’ay koté Sopta. I té ka fè onlo balé fòlklorik. É an akonpanyé Napo onlo. Mé an mawké osi. Anzala trapé on pri S.A.C.E.M pou mòso Kolé jan, sé mwen ka mawké anlè mòso lasa.

Alò, an ki moman ou konmansé maké ?

An kouté onlo Sopta é Vélo. É sé la an té ka vin koté Alain Jeanne, yo ka kriyé Abyaka, i té ka mawké. Té ni osi Luc Diomar, an té ka boula ba’y. Sé adan mouvman lasa, an touvé mwen an mawkaj

Avè gwoup la, zò té adan on mizik nou ké di pwogrésif. Apré, ou touvé’w ka rantré plis adan tradisyonèl la ?

Yo té toujou yonn a koté a lòt. Pannan nou té ka fè mélodi sou pawtisyon, an té avè labann a Isaïné, an té k’ay an léwòz a Flessel. Yo té ka fè onlo léwòz o Gozyé. Donk, yonn té ka konplété lòt.

Sé kon alè, nou an 2025, an ka fè mizik avè Freddy Dunter. An anrèjistré avè Gilbert Coco, an ka fè boula la adan Kyenbé rèd. É an ka jwé avè Anzala ki trè tradisyonèl.

Ou jwé avè yo si sèn é an léwòz ?

Wi. An jwé si sèn avè Éric Cosaque. Ou pé vwè on vidéyo asi Entèwnèt, sé té an 1998 pou tou a Lagwadloup. An jwé si sèn avè Napo an dézyèm fèstival a gwoka a Pari an 2006. Té ni Adi Gatoux, Mandingue é sé la nou jwé takout la. Mwen aprann ritm lasa avè Adi. I montré mwen é Mandingue sé ritm la. Anlè dènyé dis an mwen ki sòti lanné lasa, an fè on mòso non a’y sé Pou Lenlen, nou jwé takout la.

Alò, Lenlen ka fè pawti a takouta. Adi, Michel Halley, Stengwendeng é Marso osi. Lenlen é René Perrin té ka vin akaz an mwen tou lé dimanch. Sé Arthème Boisbant ki prézanté mwen Lenlen. Lenlen montré mwen sa yo chak té ka fè anlè tanbou la. Anlè dis la, an éséyé rèpwodui sa yo aprann mwen.

Ni plizyè mizik a takout la ki ja fèt. Pou mwen sé té takout la. Ou ni gwo siwo avè Ka fraternité sé té Michel Halley ki té dèyè do a sa. Ou ni Agouba avè Carnot, René Perrin é Michel Halley. É tini Guy Conquette ki anrèjistré on son a takout la. Sé Michel Halley ki té dèyè sa. Mi, ni 2 simenn yo fè on séminè a gwoka é Michel Halley fè tout moun kouté son orijinal a takouta. Mwen, an té ja tann li a kaz a Adi. I té ni on kasèt a sa Michel Halley montré la. Takout la sé on poliritmik. On jou, an mandé Michel Halley ès i ja montré moun sa i té ka fè adan takouta. Nou té an Palais des sports du Gosier, i té sizé koté an mwen. I di mwen sa ka rèsté on mistè é on sèkrè. Pou mwen, i po ko jan montré ponmoun sa i té ka fè. Mé aprézan, si moun ay an Mak a gwoka a Léna Blou, yo ké kouté’y, yo ké vwè orijinal la.

Lenlen toujou di mwen sé li ki kréyé takout la. Lenlen té apranti a Vélo. I té ka jwé avè Guy Conquette. I anrèjistré avè Germain Calixte. Michel Halley ka di sé Lenlen ki kréyé ritm lasa. É adan séminè la, dimanch 30 maws 2025, i di yo té ka jwé on léwòz a Senlwi a Marigalant, Len Canfrin vin avè on boutou. Pannan yo té ka jwé, i touché yo tou lé twa avè boutou la é son la chanjé. I di osi on jou i mandé Lenlen ki moun ki kréyé takout la é i di Lenlen réponn sé Len Canfrin. Mé mwen an té on jan siwpri pas li i adan, i té la donk pou mwen i konnèt. A lafen, i di « avec la direction de Lenlen » é pou Len Canfrin, i di « c’est le transmetteur ».

Len Canfrin fè on albòm avè Kan’nida é li i ka di « pou ou jwé gwoka, fò ou tini ladokiman. » Alò, mwen an òwganizé mwen pou pé ni onlo dokiman. Sé pou sa an pé montré’w dokiman pannan nou ka palé.

Parapòt a èspéryans ou ni, ki gadé ou ni asi évolisyon a gwoka jòdi ?

Ou sav Gérard Lockel té pati pou fè avè gwoka la sa Kassav’ fè la. Si ou byen gadé, lè i konmansé i té pati pou fè gwoka vin entèwnasyonal. Avè lé gwo sèn, lé gwo podyòm a jazz. I travay onlo pou sa. Mé an pa sav ka ki fèt.

Ou ni Guy ki té adan balan lasa osi pou fè gwoka vin entèwnasyonal. I fè onlo, mé i pa rivé la i té vlé ay. Guy Conquette nòwmalman, i té dwèt kon Bob Marley.

Yo ka di’w gwoka la linèsko. Donk o nivo mondyal, yo konnèt gwoka la. Mé pa tini on gwoup a gwoka ka touné an diféran péyi.

Van lévé éséyé mé kon yo té ka travay, yo pa té pé suiv.

Si ou gadé byen menm Francis Hilaire avè gwoup Karibana, lè i té ka fè lé balé, sa i té vlé sé lé balé a gwoka manjé planèt la. I pa té ka fè’y pou rèsté a Bouyant. I ay chèché Kristèn, lé gwo korégraf. Man Adeline, lè i konmansé osi sé té pou sa vin planétè.

Ka ki té’é fo dapré’w pou awtis a gwoka rivé touné andèwò avè mizik a yo ?

Tini François Ladrezeau, mé osinon tout tanbouyé ka travay. Tout moun a fonksyonè. Fò ou ba fanmi a’w manjé. Lè sé kon sa ou pé pa pati lè ou vlé pou fè sèn. Fò ni mizisyen pwofésyonèl pou sa. Mé vin mizisyen pwofésyonèl sé on risk.

Mé lè ou ka gadé parapòt a sosyété Gwadloup menm, gwoka pa té toujou ni plas la i ni la. Ki jan vou ou ka vwè sa ?

Alè, ou pé mèt lamòd. Chak moun vlé fè gwoup a yo, chak moun ka monté asosiyasyon a yo. Adan sé asosiyasyon la, yo ka bay kouw. Mé pou mwen, fò té suiv Gérard Lockel. Tan nou pé ké rèli Gérard Lockel, rèkouté Gérard Lockel, tan kè gwoka pa konsidéré kon mizik, sa ké toujou kon sa. Li, i di gwoka sé on mizik.

Gwoka la ka rété konsi ou ni fòlklò a Brètagn, fòlklò a Ovègn, fòlklò a Ajaksyo, fòlklò a tèl koté. Ou menm ni gwoup lè yo ka fè sanblé a fòlklò on koté, yo k’ay avè gwoup a yo, dansèz a yo é yo kay pawtisipé an diféran fèstival fòlklorik. Guy Conquette pa té adan sa. Fò ni on gwoup ki ka sòti kon an reggae. Kon ou ni Kassav’, fò ni yonn ki sòti. Dòt ké vin dèyè ka fè mizik la, mé fò ni yonn ka sòti.

Kon Gérard Lockel toujou di, fò travay mizik la. Gérard Lockel tou sa i fè, i fè’y gratuitman. Sé on moun pou sonjé. A pa enki nonmé non a’y kon sa. Lè nou ka òwganizé on biten si gwoka, fò ba’y on gran gran gran gran plas. Fò étidyé Gérard Lockel. Adan liv a’y tini ki jan pou boula, ki jan pou plasé men a’w, ki jan pou pyanno jwé, ki jan pou saksofòn jwé, ki jan pou batri jwé. A lafen, i mété dé ti tèks é tout mo é fraz ki an liv la sé klé. I mèt sa pou graj, i mèt sa pou tout biten.

Jòdijou, ola ou yé avè tanbou é ki pwojè ou tini ?

Mwen, dépi on kenzèn lanné an ka monté ti fòwmasyon pou jwé adan lé rèstoran pas fò asosyé mizik la avè ékonomi la. Sa ka fè moun ki pa k’ay an léwòz sé lokazyon pou yo dè kouté gwoka, dè vwè gwoka. Nou toujou an fèt a kabrit. Nou toujou Terre de blues mé a koté a lé gwo sèn. Sé sa nou ka fè alè. É an ka akonpanyé gwoup kon Freddy Dunter. Anzala osi kan i bizwen mwen.

An té ka jwé douvan lapòs Gozyé on tan é an arété avè COVID la. An té vlé montré gwoka la ni on lékòl ki sé lari la osi. Mé an pa té ni lentansyon rété ka jwé tout tan an lari donk an pa woupran.

Ès ou pé di détwa mo asi dis ou fè ?

An fè 3 dis. Tini Tambours gwoka instrumental la tini chak sé ritm la avè osi lé rèpriz. Tini Tam tam pou mandingue. É tala ki sòti fré Tandem n’goka. La an mèt toumblak, takout la é an mèt mayolè. An ay chèché on boug a mayolè, sé Turène Sinesius. Fanmi a’y ka jwé mayolè. Sé on boug Moul. Sé’y ka chanté, sé’y ka fè boula la é gason a Anzala ka mawké. I ka chanté on chan yo pa’a gè pran an mayolè, mé sé on chan a mayolè.

Anfinaldikont, adan tou sa, ou jwé otan asi Granntè ki asi Bastè ?

Wi. An jwé avè Sopta. Sopta sé moun ki jwé avè Kristèn, avè lé Délos. Mwen, an ka bazé mwen si Sopta pou tou sa ki mizik Nò Bastè. An pa frékanté Kristèn, donk mwen sé Sopta. É an ay koté Kaya, tonton a Bébé Rospart pou i montré mwen mizik asi Bastè. An Gwadloup, sé gwoka ki ni. Moun ki vlé fè diférans, sa sé yo.