Joël Perrot : on mèt-a-mannyòk a litérati Gwadloup

Joël Perrot sé on awtis Gwadloup. Yo ka kriyé’y osi Novitsè. Dépi bon déotwa lanné i ka rété Langlitè é i ka fè on bèl travay an péyi lasa pou voyé lang kréyòl la douvan. Ki an poézi, ki an téat, ki an mizik, i ka itilizé tout mannyè i pé pou woulé pou lang la. I ja pòté enpé mannèv an sans lasa é dépi 2005 i ka maké liv. I ja fè on liv a poézi, on liv istwa-kout é on woman. I ka kontinyé maké mé osi chèché toujou konnèt plis anlè réyalité a lang la é anfinaldikont konnèt li li menm pi byen é viv byen sa i yé. Sé on larèl i vlé suiv osi pou jenn jénérasyon kréyolopal pé touvé menm si sé lòtbò yo vwè jou. Mi dé-mo-kat-pawòl avè awtis lasa.

 

Ki tan ou konmansé maké ?

 

Dépi tiboug an toujou té ka maké poèm, chanson, biten kon sa.

 

Ou ka viv Langlitè, ou désidé woulé avè lang kréyòl la. Pouki ?

 

Lè an kité Gwadloup, an vin rantré an Fwans pou étid an mwen mé an toujou kontinyé ékri. Apré étid an mwen, an trasé pou Lond. La, kontèks la chanjé pas an vin touvé mwen vrèman adan on anbyans afwokaribéyen. An santi mwen vrèman byen. An té ka frékanté onlo òwganizasyon, té ni onlo mouvman kiltirèl. É sé kon sa, kòm yo té sav an té ka ékri, yo mandé mwen fè on poèm. An fè on tèks non a’y sé té « Nèg é tanbou » ba yo. Tèks la té an kréyòl alòs an té vlé fè’y an anglé osi ba yo. Mé yo mandé mwen fè’y pou yo an kréyòl é apré an ké pé chalviré’y an anglé ba yo lè an ké fin di’y an kréyòl. Yo té anvi viv lang la kon i yé é sé sa ki ban mwen anvi apré kontinyé ékri plis an kréyòl.

 

Dapré’w ka ki ka fè moun an Anglitè té anvi viv lang la kon ou ka di ?

 

Sa ki byen koté lasa sé on koté tini diféran kominoté. Donk, chak moun ka pòté on biten. Ni on vrè échanj. Chak moun ka viv kilti a yo é chak moun byen an po a yo é chak moun ka pòté on biten.

 

Aprésa, ès ou trapé dòt moman kon sa pannan kilès ou rivé mété kréyòl douvan Langlitè ?

 

Apré an prézanté « Nèg é tanbou » an 1994, an komansé konprann konpòwtasyon an mwen adan kilti an mwen, adan sa ki tan mwen. An réyalizé ni onlo moun ki té ja fè on bèl travay Gwadloup é ki té ka mété poézi anlè tanbou, èks. Lond moun té ka di sé slam an ka fè é an té ka di yo a pa slam. An té ka kriyé sa an té ka fè la : vouka ki sé trè senplèman èsprimé mwen, entèwprété on aw ki andidan mwen. An maws 1996, an jwé adan on pyès téat. Adan’y té ni diféran kominoté. Adan’y an té ka fè mizik é poézi. Lanné apré osi, an jwenn on ti òwganizasyon té ni détwa moun o péyi adan. Yo té ka fè swaré a tèm : swaré miltimédya – aw. An té ka fè poézi adan é an té ka prézanté sé swaré la osi. An 2005, èvè dòt moun Gwadloup nou monté on gwoup a gwoka pou fè konnèt kilti an nou, tradisyon gwoka an nou. Non a gwoup la sé té Ka sé ka. Épi nou té envité adan la BBC Black and Asian forum pou fè on ti prézantasyon. Jou lasa, avan pasaj a gwoup la, an voyé douvan on poèm. Non a’y sé té Talking ka. Sé té on poèm ki té ka palé dè gwoka, vodou, é dòt biten kon sa. Moun té vrèman étoné prézantasyon lasa. Sa té byen maché. Té ni on télé afwokaribéyen OBE TV ki té enmé poèm la é yo difizé’y bon enpé tan anlè chenn a yo anlè kab la. Yo kontakté mwen plizyè fwa pou fè moun dékouvè gwoka la é pou moun té tann kréyòl la osi. Sé sa yo té vrèman kontan.

 

Ka ki fè ou désidé maké liv osi ?

 

Jistèman sé tout sé èspéryans lasa. Apré tou sa, an vin touvé mwen ni asé matyè pou fè prèmyé liv an mwen ki sé on liv a poézi. Pou sa, an 2005 an monté on édisyon « Gwosiwo Press » é an pibliyé prèmyé liv an mwen Kleopatra de Karukera. I an kréyòl, an fransé é an anglé.

 

Ou maké dé liv apré ki anki an kréyòl. Pouki ?

 

Pwoblèm an mwen sé té chak fwa an ka vin Gwadloup, lè an té ka achté dènyé liv an té anvi touvé liv anki an kréyòl. Mé sé anki liv kréyòl – fransé an té ka touvé. É an té ka touvé sa on mannyè bizaw pas an té ka di tini asé travay ki té ja fèt, té ni sifizaman diksyonnè, liv, moun ki fè bèl travay kon Hector Poullet, Sylviane Telchid é dòt ankò, pou nou té sa pran-ti-ban-la-sizé si nou pa ka konprann on mo é nou chèché an disyonnè la pou konprann li. Nou ka fè travay lasa adan dòt lang donk nou pé fè’y an kréyòl osi. An té ka touvé pa té ni asé biten ékri anki kréyòl. Fò nou ni liv an kréyòl adan tout larèl. Kréyòl la ja fè chimen, i ja lékòl mé pa tini asé matéryèl pou moun travay, pou moun dokimanté yo, pou moun li, pou moun pran plézi a yo. Fò ni liv komik, liv matématik, liv litérati, istwa é jéwo, tout kalité. É an di kon sa, si nou pa fè’y, ki moun ki ké fè’y pou nou ? Donk an désidé ékri anki an kréyòl. An di siwvwè mwen an ka pozé mwen kèsyon lasa, dòt ni moun osi ki kon mwen ki vé sa. Alòs an sòti on liv a istwa-kout, non a’y sé té Lapli an fon a man rat ki té enki an kréyòl. Sa ban mwen gou tou sa. Apré, an té anvi pou chalanj la, ay tibwen pli lwen é an ékri on woman fiksyon, non a’y sé Fasadaj asi on bannzil ki kité pòt a’y ouvè. 

 

Avè maké a’w, ou ka rivé woulé menm jan la pou lang la Langlitè ?

 

Avè Fasadaj kon an ka di, an té anvi pèd mwen an lang la pou mwen éséyé rètouvé mwen mwen menm an mwen. É an konstaté vrèman lang lasa ni on bèlté ki ka touché kè an mwen vrèman. Apré liv lasa, an désidé la an yé la, an a Lond, fò mwen pwomosyoné kréyòl la. Lè ou gadé byen onlo timoun an nou ka viv létranjé. É an sèten dèmen ou apré, yo ké mandé nou kont. Ni sa ki vlé aprann lang la. Èspésyalman adan on péyi kon Langlètè ola chak kilti pou pòté on biten. Donk nou ki Langlètè, fò pa nou pèd nou. Anplis, ni dòt moun a dòt kominoté ka palé kréyòl ki la osi. Jistèman pou lansman a Fasadaj, an té désidé fè on sanblaj avè moun a sé kominoté lasa. An envité mèt-a-mannyòk ki ka woulé anlè lang la. Té ni Dominiken, Sent-lisyen, Ayisyen, Gwadloupéyen, Matiniken ki a Lond é osi Tony Mango ki té ka rèprézanté asosiyasyon Éritaj ki Pari. Sa an té vlé sé nou konparé èspéryans an nou. Donk sé té on bokantaj asi tèm lasa : ki pwoblèm lang kréyòl ka kontré adan kominoté a’y ki an Anglètè ki an Fwans ? Sa an chwazi osi sé té palé dè lang la avè lang la menm é nou tradui pou sa ki pa ka konprann kréyòl. È sé moun la, pas té ni moun dòt koté osi ki pa ka palé kréyòl ki vini, sa pa jéné yo. Lè an palé avè yo apré, yo di mwen pou yo sa té nòwmal.

 

Ki jan sa ka pasé pou vant a sé liv la ?

 

La an ni pli gwo piblik an mwen sé asi Lafrans pas sé la ki ni plis Antiyè. An ka déplasé souvan asi Pari adan diféran manifèstasyon é osi an ka touné adan dòt vil. Lond, an ka chèché pwomosyonné travay la é an ka touvé onlo Sent-lisyen, Dominiken, osi moun Séchèl sa ka entérésé. Yo ka achté liv la é sa pa’a déranjé yo i maké an kréyòl Gwadloupéyen. Épi moun pé achté liv la dirèktèman osi asi entèwnèt anlè www.gwosiwopress.com. Gwadloup, sé liv la an vant an libréri Sentàn la ki anlè plas an bou la. Mé osi moun pé kontakté mwen dirèktèman asi entèwnèt. Tini posibilité an fè yo avwa sé liv la Gwadloup san pwoblèm.

 

Ou ja maké poèzi, istwa-kout, woman. Ès ou ni lidé maké dòt kalité liv ?

 

La an sòti fin on liv an kréyòl pou lé jenn. Sé sa an vlé fè alè. An vlé fè liv pou lé pli piti pou yo dékouvè lang la. Moun ki ka viv andèwò bizwen liv édikatif kon sa. Sé sa pwochen chalanj an mwen, éséyé fè liv pli édikatif pou lafanmi.

 

Ou kréyé Gwosiwo Press pou pibliyé liv a’w. Ès dòt awtis ki té ké vlé travay a yo pibliyé oben distribiyé lòtbò pé konèkté avè’w ?

 

Natirèlman. Travay la an ka éséyé fè la sé pou pwomosyoné lang la alòs pa ni p’on pwoblèm. Gwosiwo Press pa la anki pou mwen. An pé pibliyé dòt awtis é travay avè moun ki ja sòti liv a yo Gwadloup pou distribiyé yo la an yé la.

 

Pou bout, ès tini on mésaj ou té ké vlé bay ?

 

Lè an ka prézanté liv an mwen, an ka palé avè sé moun la é an ka vwè ni moun ki pè jété yo an kréyòl la. Yo pè lang a yo. Ni onlo ka di’w yo pò’ò paré pou komansé li’y. Mé sé on labitid pou pran. Té’é fo chak moun ni omwens on liv kréyòl akaz a yo. Komansé achté liv é sé kon sa piti a piti yo ké rivé pran labitid vwè lang la épi li lang la. Osi, sa ki té ké byen sé nou ni on rézo avè makè, moun ki ni lidé pas ni onlo biten a fè. Avè tèknoloji alè, entèwnèt ni onlo dòt pwodui nou pé dévlopé. An ka kwè sé anki an rézo nou ké pé fè sa.

 

 

Pawòl-palé lasa fèt an 2013. Dépi détwa lanné, Joël Perrot ka viv Ozétazini é an 2018, i sòti on liv pou lajénès non a’y sé On rèv savann pou krab solèy. Liv la maké osi an fransé é tit a’y sé : Une savane de rêve pour les crabes soleil é osi an anglé avè tit : A savannah dream for the sun crabs.

 

 

Liv a Joël Perrot 

 

2005       Kleopatra of Karukera, Gwosiwo Press (poézi)

2006       Kleopatra de Karukera, Gwosiwo Press (poézi)

2007       Lapli an fon a Man Rat, Gwosiwo Press (istwa-kout)

2010       Fasadaj asi on bannzil ki kité pòt a’y ouvè, Gwosiwo Press (woman)

2018       On rèv savann pou krab solèy, Illémoun (liv pou timoun)

               Une savane de rêve pour les crabes soleil, Illémoun (littérature jeunesse)

               A savannah dream for the sun crabs, Illémoun (children’s litterature)