Daniel Losio : on gawdyen a syans a léwòz

Daniel Losio sé on tanbouyé, dansè é chantè tradisyonèl ki fèt Sentwòz an 1954. Dépi piti i grandi la té ni son a tanbou é i pa jan lagé’y. Piplis, i té ni chans an chimen a’y ni lézansyen ka aprann li syans ki adan’y. Kifè, jis jòdi i adan moun ki ka kyenn vré tradisyon a léwòz. Pasé gwoka, i jwé dòt kalité mizik avè tanbou adan diféran péyi, mé kon i ka li menm di énèwji la sé an tradisyon la i yé kidonk i fè chwa toujou viré adan. Mi la, i ka èspliké nou jan i vansé avè tanbou é ka ki ni dèyè’y pou bon.

Ki jan ou rantré an mizik ?

An toujou tann mizik ka jwé piskè pap’an mwen menm té ni on òwkès. A pa té on òwkès a gwoka, mé i té ni on òwkès. I té prézidan a on asosiyasyon. Yo té ka fè fòlklòw. A lépòk, yo té ka kriyé sa kon sa. Donk, labann a Délos, Kristèn, tousa, té ka vin jwé akaz. Sè an mwen té ka dansé. Mwen té tou piti toujou.

Sé té asi Sentwòz menm, an chimen a Sentwòz. Nou té ka préparé biten fòlklorik pou lé fèt Sentwòz, lé biten kon sa. Sé té ésansyèlman dansé. Nou pa té ka menm fè tèlman atansyon a tanbou la piskè sé dansè é chantè ki té lanmòd. Tanbou la té ka jwé pou dansé.

Kidonk, ou lévé adan tanbou ?

An pa lévé ka jwé tanbou. Mé an lévé, tanbou ka jwé owa an mwen. An té an pousyè la. Pannan sè an mwen ka dansé, mwen an ka tann tanbou la. É ou sav, yo pa té ka lésé’w mannyé tanbou la. Mé tiboug anmèwdan, ou toujou bouzen pasé men a’w si’y. É Délos vwè mwen entérésé. A plizyè rèpriz, i vwè an dèyè tanbou la kon sa.

An ki moman, vou ou konmansé jwé ?

Ou sav a lépòk lasa, pa té ni zafè a aprann kon konyenla tout moun ni lékòl. Kòm mwen an té ka tann tanbou la ka jwé, lèpatèw té ni on vyé Dauphine. Sé on vyé modèl vwati Renault. An té ka jwé asi’y. I té ni on bon son kon tanbou. Mwen, an té ka jwé si’y avè pwannyé an mwen. An ka fè ritm la si’y, an ka mawké, tout biten.

É lè Délos tann sa, i di mwen : « ou bizwen jwé, enben jwé ! » Mé sa pa ban mwen menm son la menm piskè asi tanbou ou pa’a jwé avè pwannyé. Sé enki lé dwèt tousèl ka jwé. La, i di mwen « ou konprann sé kon sa. Enben, a pa kon sa ! Fò ou aprann jwé ! Fò an èspliké’w ! » Donk, i èspliké mwen tibwen. Mé a pa menm tèlman Henri ki èspliké mwen, sé Mira Délos. I toujou té ka jwé avè Henri. Sé’y ki pli pozé. I ka èspliké’w an ki jan pou jwé. I on jan pran mwen an pasyon é tou sé lézòt boug la pran mwen an pasyon osi. Kristèn, Vincent Blancus, tou sé boug la vwè mwen vrèman entérésé.

Ou di aprantisaj la pa té kon ta konyenla, alòs ki diférans ki té ni ?

Pa té ni plizyè moun. Yo k’enni chwazi’w, yo ka désidé sé vou yo ka transmèt sa yo konnèt. Si byen, sa ji kozé mwen dé jalouzi piskè gason a’y té ka di « i plis enmé mwen, kè li menm. » Mé, sé pas sé mwen, yo té chwazi pou èspliké jan tout biten la ka fèt. Yo inisyé mwen a sèwten prensip. Kon yo ka di, tanbou pa’a jwé anpangal. Donk, fò yo èspliké’w tout entwodiksyon a tanbou la. Sé sa an ka éséyé fè èvè zélèv an mwen. Avan ou éséyé jwé, fò ou konprann. É souvan, moun ka konprann lè yo vin an lékòl la yo vin jwé. Mé prèmyé jou la, ou pa’a jwé.

Ka fò ou konprann aprézan ?

Fò ou konprann ola tanbou la sòti, ki sans a’y, an ki jan i fabriké, poukwa sé kon sa i fabriké é poukwa nou ka jwé’y. Avan ou konmansé mannyé’y, fò ou konprann sa i yé. Sé sa ki pli enpòwtan.

Mé ka sa ka fè apré lè ou ka vin jwé ?

Ou ka jwé an konsyans. Ou ké aprann on métwopoliten jwé. I ké jwé, mé i ké jwé an rèken. I pé pa ni santiman a Nèg la. Sa pa posib, pas ni on éta-d-èspri. Fò tout sans a’w an évolisyon pou ou pé fè menm son ki mwen. I pé fè’y, mé ka manké santiman la adan.

Kivédi, sé konsyans la ka fè ou ka rivé jwé avè santiman la ?

Sé sa. Dayè sé nonm la non sèlman yo té ka èspliké’w. Mé Kristèn pa ègzanp té ka di’w « annou ay an jaden avè mwen ! » Ou pò’ò mannyé p’on tanbou. Ou an jaden la avè’y, zò ka manjé, zò ka bwè pou santi soufrans a fè on jaden. Lè ou rivé, i ka méné’w désann an rivyè la. I ka di’w kouté rivyè la, kouté zwazo la. Donk, avan ou mannyé tanbou la, fò ou ja konprann sans a tout lanati. Ni mizik alantou an nou tout lajouné. Nou pa’a fè atansyon a mizik la. Mé ni mizik la. Fò ou mété’w an awmoni avè tout mizik lasa pou rantré adan. Fò pa ou britalizé yo, ékawté yo é vou rantré. Fò nou jwé ansanm.

Ou vlé di jwé ansanm avè lanati ?

Wi, fò ou an awmoni avè lanati. Yo ka di’w, fò ou mété’w an rézonans avè lanati.

Yo inisyé’w, mizi-an-mizi a ki moman ou santi ou pé wouvè zèl a’w é konmansé di « la, an ka jwé ! » ?

An jwé yonndé fwa avè yo. Yo té kay jwé on koté, mwen té avè yo. Ou ka suiv yo, ou ka chayé tanbou, ou ka enstalé, ou ka pòté dlo é tou sa i ni pou bwè é manjé. Ou avè yo, ou ka viv avè yo. Ou ka fonksyonné avè yo pou konprann ki sans yo ka fè biten a yo. É, pa ègzanp, ka manké on moun. Yo ka di’w :« Vini’w ! » Donk, ou ka monté si tanbou la, ou ka konmansé jwé é yo ka vwè ou ka kyenbé. Mé kòm ou pò’ò ni antrènman ou ka fatigé vit. Donk, yo ka éséyé ba’w antrènman pou ou pé kyenbé 2 mòso, 3 mòso pas lè ou ka konmansé jwé sé on ispòw. Fò bra a’w pé kyenbé dé mòso a 4 minit, 5 minit é rèkonmansé. Donk, sé on antrènman osi.

Mé lèwvwè lè moman vin mwen pati fè étid osi, an té oblijé kasé kòd piskè an pa la ankò avè yo. É lè an pati an Frans fè étid, sa té ka f’an mal dè pati, an pé pa jwé tanbou ankò. É an kontré avè labann a Cosaque, Jacky Serin, tou sé boug lasa té ka konmansé jwé anba la. Yo té ni on toumba. An ka di « mésyé, a Sentwòz nou ni bon tanbou ! » Lèwgadé, vakans rivé. Lé paran fè mwen rantré. Lè yo fè mwen rantré, an viré avè 2 tanbou. An fè Délos fè 2 tanbou ban mwen : on mawkè é on boula.

Lè an rantré, sé boug la té tèlman kontan. Jean-Pierre Gerco té ja ni on tanbou. Mwen vini avè 2 tanbou. Tout moun té bizwen mwen. Tout moun té bizwen an vin jwé avè yo. Donk, sé la an konmansé vrèman jwé. An té konnèt jwé mé an pò té kò mèt mwen ka jwé tanbou o séryé. É la menm si an té ka fè étid, lé wikenn toujou té ni on koté nou té ka jwé. A lépòk té ni L’AJEG, té ni tou sé òwganizm asosiyatif la adan sé inivèsité la. Évidaman, tanbou té ka wouklé piskè nou té toujou rèvandikatif. Sé mizik an nou, donk gwoka té prèmyé douvan.

Zòt, zò té ja an tanbou. Mé sé lézòt Antiyè la ki jan yo té ka viv é vwè sa zòt té ka pwopozé ?

Mé tanbou kòm sé biten an nou. Dépi ou konmansé jwé, Antiyè ka sanblé alantou a’w. Sa ka kriyé yo, sa ka manké yo. Enkonsyaman, menm si yo pa té an tanbou, sa ka manké yo piskè sé biten a péyi a yo. Piplis lè ou étidyan, ou ni on lòt konsyans, ou ni on lòt fonksyònman ou ka fè. Mé malgré nou té ni tout konsyans lasa, té ni gwoup fòlklorik osi anbala. É kòm mwen an ni tanbou, tout moun ka fè kriyé mwen pou ay fè répétisyon a yo, pou ay fè déti ispèktak. Gérard La Viny, tou sé moun lasa, an pati mwen ay jwé avè yo. Lè wikenn, nou ka pati, sa ka fè nou vizité Lafrans, Léwòp é an menm tan sa ka fè nou gannyé on ti monné é nou ka difizé mizik an nou. Menm si a pa on mizik rèvandikatif lè ou ka fè fòlklòw mé sé kan menm mizik an nou.

Alòs, ès ou pé èspliké diférans la ant gwo tanbou é fòlklò ?

Sé konsi an ka di’w léwòz é balé. Lè ou kay dansé an léwòz, ou ké touvé on dansè ka dansé, ka awmonizé avè sé mizisyen la. Balé ou ni plizyè moun ka dansé ansanm, mawkè la ka konmandé. An léwòz, sé dansè la ka konmandé. An balé tini korégrafi, an léwòz sé dansè la ka fè pa a’y é vou ou ka adapté a sa i ka fè.

Vou, ou té ja konnèt lé 2, pas ou di papa’w té ni asosiyasyon la donk sé té fòlklò é ou aprann avè moun kon Délos, la sé té gwo tanbou.

Wi, pas lè yo té ka vin, yo té ka vin jwé pou lé dansè mé lè yo konmansé pran’w an pasyon, yo ka méné’w adan léwòz. La, ou ka vwè diférans la piskè jwé la, défwa sé sé menm frazé la mé i pa’a fèt an menm jan menm. Dansè la ka oblijé’w fè dé biten é fò ou suiv li pas sé li ka konmandé. Sé la an vwè diférans la ki ni ant lé balé : sè an mwen ka dansé, yo a 5, 6 dansè ka fè menm biten la é lèwvwè on dansè an léwòz rantré, i ka fè sa i vlé é sé vou pou suiv li.

Alòs, ou vwè lé léwòz avè lé pli gran mèt ki té ni a lépòk. É, lè moun ka palé dè léwòz, yo ka byen di’w sé Sentwòz é menm èspésyalman Kako é Kadèt yo té ka fèt. Léwòz pa té toupatou Gwadloup. Kidonk, ès ou pé èspliké ki jan sa té ka pasé ?

Ni onlo syans adan sa. Sé kon ou ké di mwen ou ka fè on Mayémen. Onlo moun pa sav sa, mé on moun ka fè on léwòz, i ka di « an ka bay on léwòz ! ». Aprézan, sa chanjé.

Lè on moun ka bay on léwòz. I ka mandé lé tanbouyé, ès yo pé vini jwé ba’y. Mé li i sav ka i ka mandé lè i ka bay léwòz la. I sav, i ka fè on léwòz pou on biten, i ka mandé on gras é ni tout on sérémonyal i ka préparé avè sé mizisyen la. É moun ka vin jwé. Lèwvwè moun ka sanblé kon sa, ni onlo énèwji ka siwkilé. Ni onlo énèwji ka vin é moun la sav lè i ké mandé gras lè i ka bay léwòz la, biten a’y ké maché.

Aprézan, moun pa ni sé santiman lasa pas yo pa konnèt, yo pa aprann an bon sans la. Yo k’anki di’w ni léwòz la oben on kou-t-tanbou é nou kay jwé tanbou. Mé pa ni on préparasyon a lorijin a biten la pou bay on léwòz. Sé la diférans la ka fèt.

Ès té ni on òwganizasyon kon on sosyété ki té la é tanbouyé té adan oben sé tanbouyé la parapòt a réyalité yo té ka viv té ka désidé fè on léwòz ?

Tout sé tanbouyé Sentwòz la an té konnèt la té konnèt syans a biten la. É lèwvwè yo mandé yo vin jwé, yo pa’a jwé ba nenpòt moun. Si ou pa a gou a yo oben yo pa’a santi sensérité a’w, yo pé’é jwé ba’w.

Sa rivé mwen dè pati avè Délos é Kristèn, yo mandé on léwòz a Cité Bologne a Bastè. Nou désann, nou gadé. Sé boug la ka gadé anviwònman la. Yo mandé boug la o i kay fè’y, moun la ka di i ké fè’y la é yo ka di « non ! non ! fò pa ou fè’y la. Fò ou fè’y an sans lasa. Si ou ka fè on baw, fò ou mété’y la. » Sé yo ka di’w an ki jan pou òwganizé èspas la. Yo ka di solèy ké lévé la, lalin ké la. Yo ka pran tout éléman an kont. A pa pou di, ou di yo vin Bastè, lè jou la vin yo ka vin Bastè. Yo ka vin avan pou gadé sa ki ni, ola sa ka fèt é yo ka èspliké’w an ki jan pou fè’y : ka ou ka préparé manjé, ki bwè i ké ni, yo ka mandé’w tou sa i ni a mandé’w. É si zò tonbé dakò, yo ka di’w yo ké vin fè léwòz la.

Jòdi, moun ka fè léwòz pou mèt travay a yo douvan.

Sé sa sa vin. Ni détwa léwòz ka kontinyé kon avan. Mé sé vré, alè moun ka fè on léwòz pou on lajan o pou asosiyasyon a yo fonksyonné.

Ès fò konsidéré pa tini léwòz ankò ?

Ou pé pa pa kriyé’y léwòz piskè ni on pawti a léwòz la adan. Nou pé pa bay on dòt non nonplis. Fò nou gadé èspésifisité an nou ki sé léwòz. Menm si tout sérémoni la pa’a fèt. I pa ni menm fonksyon la. Menm si lèwvwè moun sanblé kon sa pou gannyé lajan, a pa enki lajan ka siwkilé. Lé inisyé ki la ka asanblé énèwji la, yo ka pran’y piskè sa ka fè’w avansé osi.

Sa vlé di ni ispiritiyalité èspésyal ki té lyanné avè tanbou Gwadloup ?

Ki lyanné toujou. Mé ki ou vlé ki ou pa vlé, dépi ou doubout owa léwòz la fò i travèsé kò a’w.

Mé ispiritiyalité lasa té ni on non ?

Sé léwòz.

Kivédi, fò pa konsidéré léwòz sé enki swaré la, sé ispiritiyalité la menm ?

Sé on tout. É ou vwè yo konmansé fè diférans ant kou-t-tanbou é on léwòz poutan nou ka jwé menm mizik la. Kou-t-tanbou la, nou k’enkit jwé é nou ka bay adan. Mé lè ni léwòz la, ni on diférans.

Mé an Frans, lè ou té ka jwé ki jan sa té ka pasé ba’w ? Lè ou té ka jwé gwo tanbou, ès ou té ka rivé ni sa osi avè sé lézòt boug la ki té anbala ?

Obligatwarman. Sé sa i té ka ban nou fòs. Lè nou té ka sanblé pou nou jwé, non sèlman nou té ka palé avan, nou té rèvandikatif. Lè ou té l’AJEG sé té rèvandikasyon a Nèg. Sistématikman, tanbou la té ka fè on inyon, té ka ban nou fòs pou nou kontinyé. É sé gras a sa onlo Antiyè réyisi kontinyé étid a yo. Énèwji la sé dè la i té ka vin.

On moun té ka fatigé fatigé, i an difikilté. Nou ka sanblé, nou ka fè on kou-t-tanbou. Nou ka fè on biten èvè’y, menm si nou ba’y on monné pou édé’y. Mé yenki énèwji a tanbou la, ansanm énèwji a moun ki sanblé ka ba’y fòs.

Mé ki jan sa té ka pasé ? Ola, zòt té ka pé jwé an Frans ?

Adan lé inivèsité, nou té ka fè réinyon adan on sal é té ka toujou ni on kou-t-tanbou. Souvan, sé sal la té an sousòl, donk sa té ka pèwmèt nou fè’y. Lé wikenn, nou té k’ay adan lé jaden. Non sèlman Antiyè té ka vin mé métwopoliten té ka vin osi. Nou té ka sèvi avè énèwji a yo osi piskè tanbou la sé sa.

Lè ou ka di sèvi avè énèwji, ka sa vlé di ?

Lè moun la ka vin la, i ni on rézonans. Moun la ka vibré. Si moun la ka vibré pozitif, i ka sèvi tout moun la ki la la.

Sé pou sa défwa, ou ké vwè on moun ka vin la, si sé on moun négatif, si sé on vré léwòz ou ka fè, tanbou la ka délyanné. É ou ké vwè sé boug la ka lévé, yo ka chèché ki moun ésa pou mandé moun la pati.

Ni on énèwji ki siwkilèw. Sé poukwa dayè léwòz ka fèt an wonn. Mé ni on moman, si énèwji la ka varé sé kè ni on biten ka jenné’y. Donk, wonn la pa’a sèvi anyen. Fò moun la sòti an wonn la.

Ki jan yo ka rivé sav ki moun ?

Ou ka santi’y. Ou ka chèché, ou ka òbsèwvé tout moun. Dayè, lè nou santi sa, yonn ka gadé lòt. Tini on biten ki pa k’ay é nou ka konmansé gadé tout moun pou vwè si tout moun ka bat men, tout moun an menm rèpriz ki nou. É ou ka vwè ki moun ki pa an vibrasyon la. Ou ka mandé’y diskrètman pati.

Aprézan a pa toutafè menm lèspri la, donk sa pa’a fèt. Mé sa, an vwè sa fèt.

Lè ou ni énèwji kon sa ki pozitif ki négatif on menm koté, ès sa ni on ensidans ?

Sa ni on ensidans, mé ou ni on biten ou ka fè pou kapté lé énèwji pozitiv. Sé konsi ou ni on parabòl, tout frékans ka siwkilé mé ni yonn i ka kapté.

Préparasyon a léwòz la, plis léwòz la sé vrèman on syans. Fò ou nétwayé koté la adan bon sans la. Chak pyébwa ka jénéré on énèwji, fò gadé tou sa. Avè tanbou la, ou ni frazé ou ka fè ki nésésè. Ou pa’a enki fè frazé nenpòt ki jan. Fò ou fè’y pas a moman lasa, fò i rantré la.

Kivédi lè moun ka aprann é yo k’ankit aprann frazé yo tann anlè on dis o lè adan lékòl yo ka di pou tèl ritm sé tèl frazé pou fè, sa pa èspésyalman ni sans ?

I ni on sans mizikal, mé pa parapòt a syans a léwòz. Sé pou sa an ka di’w, lè moun ka vin aprann tanbou owa an mwen, a pa tanbou ou ka vin jwé dabò. Fò an èspliké’w tou sa ki alantou a tanbou avan pou ou pran konsyans sa ou ka fè la pa’a fèt anpangal.

É ou ké vwè menm, konyenla on dansè ka vin, fò i rantré, fò i fè on rèpriz é fò i saliyé sé tanbouyé la. Yo ka fè sa sistématikman pas yo aprann yo sa. Mé sa ni on sans. Ou pé rantré la, tanbouyé la pa’a okipé dè’w.

Sa ka pèwmèt nou vin asi pòtalans a wonn la. Jòdijou, nou ka vwè i ka disparèt é on kòz a sa, sé zafè a tèknoloji la. Kon ni baf, moun pé pa sanblé ansanm ankò. Sa sé on pwoblèm osi.

I pa’a on pwoblèm, pas si ou gadé byen lé bon léwòz yo ka mété baf la èspré pou i pa jenné é ni moun tout alantou ka fè wonn la.

Délè alè, sé boug la pa’a akòwdé sé tanbou la. Menm si, yo mèt 3 tanbou mé yo pa an awmoni. Fò sé tanbou la akòwdé an menm tonalité la. Tanbou sé on enstriman a mizik, donk i ka akòwdé kon nenpòt ki enstriman. Fò boula la konplémantè avè mawkè la, konplémantè avè médyòm la. Fò yo an menm tonalité la. Konyenla, yo k’enni di 2 boula, on mawkè. Mé ni on boula ki akòwdé an médyòm. Sé on boula klè. Nou èspésyalis nou ka di médyòm.

Pou wouvin anlè lè ou té an Frans, an ki moman, étidyan, zòt touvé zòt ka fè gwoup a zòt ?

Avan an té pati pou vin an vakans, an touvé labann a Guy Konkèt té ka fè èspèktak. Avan, sa pa té ka fèt. Yo adan on sal, ou kay gadé on gwoup gwoka jwé é a pa balé, ni on dansè ka dansé kon an léwòz, é ou ka vin kouté tanbou la. An pò té kò jan vwè sa. Sa, an di sé on lidé ki entérésan.

Avè Cosaque, sé té dan lé lanné 1973, nou konmansé fè èspéktak. Délè, nou té kay jwé an bwat-dè-nui oben an sal. Sa ban nou on lèspès dè balan pas moun té vlé vwè sé èspèktak lasa. Défwa, métwopoliten té ka komandé sé èspèktak lasa. Nou menm jwé on fwa pou on mariyaj juif. Kòmkwa, tanbou la té pran on lanmen ki té kan menm dépasé nou.

Paco Rabanne rèpéré nou. I mandé nou, ès nou ké pé fè mizik pou défilé dè mòd a’y. Li, i té trè pawtikilyé nivo mòd. Sé té métal. Lè sé moun la té ka maché, sa près té ka fè on mizik. É i té vlé nou konpozé. Donk, an vin non sèlman préparé vètman avè’y. Sé té avè pens, biten métalik nou té ka fè. É an mèt mwen ka fè bijou fantézi osi an émay pou défilé la. É, pannan nou ka travay, an té ka konpozé sé mòso la ki té k’ay avè vètman la. A pa té gwoka. Sé té mòso pèwkisyon, nou té ka fè ki té k’ay avè’y. Té pé ni tibwen gwoka adan, mé nou pa té pé di sé gwoka. Sé pou sa lè nou monté gwoup la, nou di c’est un groupe de percussions antillais. Non a gwoup la menm sé té Tumblack. Onlo moun vin hay nou. Yo té ka di sé mésyé ka jwé nenpòt biten, yo ka di sé gwoka. Yo pa konprann diférans la. Tanbou la sé on enstriman. Ou ka jwé tout mizik avè on enstriman.

Lè nou konmansé jwé ba Paco Rabanne, nou vin jwenn avè on pwodiktè a dis sé Barclay é nou anrèjistré akaz a’y. Lèwvwè Bob Marley vin an Frans, i té bizwen on gwoup pou pasé an prèmyé pati, yo di’y yo kay montré’y dé gwoup é i ké chwazi. Yo méné’y vin kouté nou an répétisyon. Lè i vini, i enki enstalé’y, ou té pé vwè biten la rantré an tout zantray a’y. I di sé sa. Yo di’y, yo té pou ay méné’y vwè dòt gwoup. I di « non ! non !  i pa k’ay sé gwoup lasa ». Kifè, nou vin jwé an prèmyé pati a konsèw a Bob Marley. Nou jwé osi o Japon. Nou rèprézanté Barclay o MIDEM a Cannes.

Kidonk, zò touné a lentèwnasyonal avè mizik a zòt ?

Wi wi é yenki tanbou. Si té byen, an té konmansé rantré dan lansèyman. An pran on disponibilité. An arété sa an té ka fè la pou an ay jwé mizik. Sa té pi entérésan é an té enmé sa. Fò an té fin étid an mwen. Lé paran té ka sennyé yo pou péyé biyé é voyé’w fè étid, alò fò té réyisi.

Kòm nou fè prèmyè pati a Bob Marley, nou vin té ka jwé adan on rèstoran. Ou té ka touvé tou sé awtis la koté lasa. Awtis kon Grace Jones é tou sa. É lé Rolling Stones vin la. Lè sé boug la tann nou, yo di yo vlé nou pati avè yo. Yo palé avè Paco, avè Barclay pou nou pati an touné avè yo. Malérèzman, an gwoup la ni onlo boug ki pa té vlé lagé travay a yo. Fò té pé fè sa, pou nou sé té l’inconnu. Nou pa té pwofésyonèl, nou té ka fè on ti biten amatè é fò ou pé di fanmi a’w an ka arété, an kay fè mizik. A épòk lasa, sa pa té si senp. Ni plizyè boug ki di non yo pa k’ay kifè nou pa fè’y.

Ou ka di zò té amatè, mé chobiznès la té aksèpté zòt byen ?

Wi, yo té aksèpté nou. Ni on biten yo fè sé té Le carnaval des neiges. Tout tren la sé awtis ki té ni. Ou té ni Johnny Hallyday, Sheila, tren la té plen awtis é sé nou ki té groupe phare pas sé nou ki té ni mizik ka chofé. Nou té ni sé tanbou la.

Sé èspéryans a Paco Rabanne ki pèwmèt nou sa. Défilé a Paco Rabanne sé gran moun ka vin la. Lè Barclay vwè sa, nou anrèjistré akaz a’y. Donk, nou rantré an gran. Adan istidyo la ou ka jwenn Henri Salvador, ou ka jwenn Sheila, ou awtis kon yo. « On sort de la même écurie » sé kon sa yo té ka di sa. Donk, ou an ben la.

Aprésa, ka ki fèt ?

Nou anrèjistré dòt dis. Mé kon nou pa pati a pa té menm dinamik la ankò. É mwen, Copa Rio é Brasil Tropical di mwen, mwen vin fè pèwkisyon avè yo. Donk, an pati an touwné avè yo. An fè on touwné mondyal avè Boney M osi. Sa ban mwen on dòt èspéryans ankò.

Ki diférans ou té ka fè lè ou té ka jwé pou sé gwoup lasa é lè ou té ka jwé gwoka ?

Mannyè jwé la té diféran. Fò an té ni on pè konnga. Menm si an té ni tanbou la a koté, mé ni on sonorité ki pa menm biten. Avè lé Brézilyen, an té ka bay on ti kou ka kan menm mé toumba la té diféran.

Mé ola ou té aprann jwé kon sa ?

Avan an té pati an Frans, an té monté on gwoup. Nou té ka kriyé’y Les kings junior. É nou té konmansé jwé kon sa. An té ka jwé toumba adan. Sa an té konnèt an gwoka, an adapté’y mwen jwé anlè tanbou lasa. Épi ou ka kouté lé gran jwé, ou ka éséyé rèpwodui sa yo ka fè. Nou té lé piti a Selecta. Tout répétisyon a yo nou té la. Donk ou ni on tranmisyon ki té ka fèt kon sa.

Aprésa, ki jan ou vin woutouvé’w adan monn tradisyonèl an Gwadloup ?

Ou sav an té mayé, an ni on timoun é sa vin kapoté. Donk, touné la pa fèt, an ka divòsé, an ja fin étid an mwen, an an Frans la, an di « an ka rantré an péyi an mwen ! ».

Lè an rantré té ni on sant sosyokiltirèl a Sentwòz ki té inogiré dépi 3 lanné, pa té ni p’on aktivité adan. An té woumonté on ti gwoup, nou té ka répété owa kaz a granmè an mwen anba on pyé-mango. An ay vwè mè la é sa pèwmèt nou konmansé travay adan on sal. É an menm tan, an té sòti monté radyo Sofaïa. An té désann avè matéryèl. Yo libéré les ondes. Tout moun di an sé on boug fou, pas pa té ni radyo. Nou sé lé prèmyé avè radyo solèy, radio tanbou ki monté radyo. Nou fè kèt pa 1 fran, 2 fran é nou réyisi monté radyo la. Sé kon sa an vin rantré kiltirèlman a Sentwòz. Ja ni 40 lanné pasé é radyo la la toujou. É adan tou sa, an touvé mwen ka jéré sal la, san ni p’on tit, p’on ayen mé sa pèwmèt dòt ki té bizwen pé ni’y osi.

Antrètan osi, an vin woukontré sé boug an mwen la. Labann a Délos, tou sa. Sé boug la kontan mwen pas an jwé onlo koté. Donk, yo rèpran mwen an pasyon. Yo té ka vin akaz. Nou té ka jwé konsi nou an konsèw. Nou té ka fè ti manjé an nou, nou ka jwé pou renforcer les liens é sé sa souvan ki pa’a fèt alè. Nou ka pasé lajouné ansanm é sé boug la té enmé sa.

Kivédi, tanbouyé té ni syans la é menm rèlasyon ant yo té fò ?

A wi, sa té fò menm ! Yonn toujou té ka édé lòt. Sé dè la, onlo kou-d-men té ka fèt an jaden. Ou ké vwè on moun ni on jaden té ka fè omwen 600 mèt. Ou ké di mé ki jan misyé fè jaden la. Mé i pa fè’y tousèl. Nou té ka kriyé sa kou-d-men ou koumbit. Tout moun ka vin jou lasa, nou ka fè on bwè é manjé é nou ka monté. Nou ka monté on ranjé ziyanm. Ni 4, 5 moun ka monté jikatan yo rivé anho. É tanbou la ka woulé. Si té fo dézèwbé sé té kon sa osi é dan lajouné jaden la té ka dézèwbé. Jòdla sé mwen, dèmen sé vou. Yo té ka pawtajé pas mwen an ni ziyanm gwokay, vou ou ni ziyanm jòn, vou ou ni bannann. Yonn ka ba lòt. Sé té on fonksyònman ki té familyal.

Alòs, adan tou sa ès mo gwoka la ni on sans èspésyal ?

Mwen an rètyenn on sans ki ka plè mwen. Ni on pèwkisyon an Afrik yo ka kriyé Ngoka. É yo ka di lè sé Afriken la vin kon sé té tanbou, yo ba’y menm non la. Donk, mwen an ka touvé èsplikasyon lasa a gou an mwen é an ka di sé bon la. An ja tann onlo èsplikasyon, mé an pisimé sila pas lè an ay anbala an ka jwé avè yo an ka santi mwen an péyi an mwen. Ou k’ankit rèsanti’w konsi ou rivé akaz a’w. Tout vibrasyon la ka travèsé’w.

Dènyéman an ay o Bénen. Moun a an té akaz a’y la té ni on djembé. Nou té obò lanmè é té ni boug té ka ralé on senn. Mwen an mété mwen ka jwé tibwen, mé mizik an nou. É an té ka suiv ritm la. Lèwgadé an di b’an arété pétèt an ka anmèwdé sé moun la. An arété jwé. Yo di mwen woukomansé, sa té ka ba yo fòs la. Si byen, an jwé ba yo.

Mé ki jan ou ka èspliké sa ?

Lè ou ka jwé tanbou sé lénèwji a kè. On moun pé sòti an nenpòt ki péyi, menm si i pa konnèt tanbou, sa enposib i rété ensansib. Ou ka santi biten la ka rantré an kè a’w é i ka rantré an vibrasyon a kè a’w. I ka bat kon kè a’w. I ka atiré’w é i ka ba’w énèwji sistématikman.

Ou ké vwè on moun délè, tanbou ka jwé i ka di’w i ka pati. Mé an menm tan, i la. I pa’a rivé pati. Sa vlé di, i bizwen énèwji. É énèwji la ka siwkilé myé lè tanbou la ka bay. I ka alinyé tout moun.

Gwadloup, ou viv diféran èspéryans awtistik osi. Ès ou pé di nou dé mo asi sa ?

Lè an viré Gwadloup té ni gwoup Selecta. Nou mèt tanbou adan é nou fè Sélekta Ka. Sa fè té ni 2 gwoup. É nou anrèjistré dis. Nou té ni on lòt jan nou té ka jwé ki té ni on bèl balan.

Aprésa, an monté gwoup Atou ka. Jis alè, gwoup la ka ègzisté. La, nou ka jwé tradisyonèl.

É an ka jwé osi avè dòt mizisyen an nou. Mé an ka jwé pèwkisyon anlè ka é djenmka. Djenmka sé on ka ki ni fòwm a djenmbé.

Épi, osi an di si an té ka monté on latilyé pou montré sé timoun la sa mwen an viv la pou an pawtajé, sa té ké on bon biten. É an monté L’atelier d’expression ka. A pa on lékòl a tanbou. Lèwvwè moun a ka vini, i ka vin an kouw, an ka òbsèwvé’y, an ka vwè’y, an ka ba’y on nivo é an ka di’y jou pou i vin.

É kon an té ka di, tanbou la ka alinyé onlo biten anlè timoun ki ni difikilté. La, an ni on timoun ki ka jwé avè mwen ki otis. Mé si ou vwè jan timoun ka réyisi jwé. É timoun la rivé, dépi i té tann on bri, i té ka mèt men si tèt é kouri kaché. Mé, an di an ké fè kouw ba’y tousèl. Mwen avè madanm la, nou ba’y kouw pou’y tousèl. An fè’y rantré, èspliké’y, mété’y an sans a tanbou la, fè dé kou-t-tanbou èspésyal ba’y. Rivé on lè, madanm la di mwen i paré. An méné’y an kouw avè tout moun. Avan sa, an èspliké tout moun pa okipé dè’y. É sa byen pasé. Défwa, i pa anvi jwé, i pa ka jwé. Sé kon sa yo yé. Mé timoun la transfòwmé. Manman la tèlman kontan. Dépi sa i an kouw avè mwen. I ka jwé, i ka chanté byen. Biten la an plas a’y ! Kòmkwa, tanbou pé alinyé timoun ki an difikilté é pèwmèt yo sosyalizé.

Ki jan lézansyen ki té la vwè travay la ou té ka fè la ?

Byen menm, pas pa ègzanp pou fabrikasyon a tanbou. Yo té ka travay avè sa yo té ni. Délos èspliké mwen jan yo té ka fè é an konmansé fabriké é an amélyoré sé séraj la tou sa parapòt a difikilté an vwè yo té ka ni kon yo pa té ni zouti. É yo touvé sa byen pas sé on évolisyon, san dénatiré syans a fabrikasyon la.

Sé èspéryans mizikal la menm, yo té ka konprann sa. Sé yo ki fè mwen konprann diférans ant kou-t-tanbou, léwòz é la nou ka jwé ant nou.

Ki mésaj ou té’é ni pou ba lé jenn ki an tanbou ?

An ké di yo fò pa obliyé la ou sòti. Menm si ou fè pèwkisyon, ou fè dòt ritm mé fò ou rètouné o fondamanto. Jwé é tout moun mé rètouné o fondamanto pas sé la énèwji la yé.

É pou sé lékòl la, ès ou ni on mésaj ?

Mésaj la sé ké avan moun a konmansé jwé gwoka, èspliké’y pou i konprann sans a gwoka la.

Ki ké dènyé mo a’w ?

Sa an ké di sé toujou sav ka la sé on enstriman a mizik. Fò akòwdé sé tanbou la ansanm. Fò pa jwé anpangal.