Chimen a mawonaj a Likibè (prèmyé mòso)
« An sé on moun Gwadloup. An sé on tiboug ki fèt a Kalvè Sentàn. An lévé épi gran-manman mwen. Sé té moun ki té ka koupé kann, maré kann, fè jaden.Té ni on sèl nonm an kaz la an lévé la, sé té ton Pòl. Ton Pòl ka touvé’y, i té frè a gran-manman mwen. É té ni gran-manman mwen an kaz la, té ni on dòt sè a gran-manman mwen yo té ka kriyé Dèdèl, on dòt sè a gran-manman mwen yo té ka kriyé Lwiz, é té ni on dòt ankò ki té ka rété a koté. An lévé avè sé moun lasa. Sé moun ki té byen byen byen janti. Pa ni ponyonn adan yo té ka li é ékri mé sé moun kiltirèlman ki té rich. Dépi tou piti, yo té ka aprann vou jan pou épi sa ki alantou. Yo té ka aprann vou pyébwa, zannimo, jan pou fè pou sèvi épi zèb é tou sa. Alò an lévé kon sa.
Fanmi an mwen sé moun ki té ka kwè an Bondyé anlo anlo. Dayè, an té ni on tant ki té ka travay aka labé. Li, i mété mwen klèwjé. Dépi an té ni 6 an o 7 an, an té ja klèwjé. An té ka touvé sa bèl pis sé té on sòt dè téat. Ni on téat ki té adan mwen. Sé pou sa apré an dévlopé sur la forme théâtrale de l’adoration pas klèwjé ou sav ou ka dèyè a labé la, ou ni lenj a’w anlè’w, ou ka fè jéniflèksyon, ou ka fwapé on biten teng ! teng ! É labé la té ka aprann nou laten. Ou konprann on ! Ou ka répété biten san sav sa ou ka di. Nou té ka touvé sa bèl o son. An rété la jis apéprè a 8 an é dèmi. Gran-manman mwen vin mò é manman mwen menm, li, té ka rété o bou Sentann. É la an désann rété o bou Sentann avè ti manman mwen. La aprézan, an touvé mwen vin on klèwjé muté. Yo muté mwen a Sentàn, an rètouné klèwjé.
An fè prèmyé ti lékòl an mwen aka man Ramé a Douvil. An fè tout ti lékòl. An fè sizyèm. An fè senkyèm. An té on tiboug toutafè nòwmal. Ou ka rété an kanpagn é ou la la a’w. Mé ni on ti biten ki fèt a Sentàn ki fè konmansman a évolisyon a lèspri menm sé té sa yo té ka kriyé section du parti communiste. Nou té ka suiv dòt tiboug é yonn adan yo papa’y té kominis. Nou touvé nou ka suiv kon sa mouvman a pawti kominis. É té ni on misyé a Sentàn yo té ka kriyé misyé Yvon Leborgne. Sé té on pwofésè a filozofi é i té ka fè pawti dè prèmyé moun ki di an lékòl a’y :
« Nos ancêtres ne sont pas les gaulois ! »
Donk té ni on mouvman dè réflèksyon. Té ni on zafè a biten ou té ka tann si zafè a Lafrans, zafè a kapitalizm, kolonyalizm é tou sé kalité biten lasa. É sé moun asa yo té ja ka dénonsé bann a le bumidom (bureau pour le développement des migrations dans les départements d’outre-mer). Donk, an pasé sèwtifika détid an mwen. An té an senkyèm, an ka sonjé sa byen pis an té ka sipòté man pa té échwé. An té ni on diplòm an fòt dòwtograf ! Lè an ékri 4 mo, an ka fè 12 fòt ! Mé an rivé débouyé mwen é an pasé sèwtifika an mwen.
An sé tiboug toujou té ka fè kalòj a lapen, a toutwèl, fè toupi, fè ti vwati, … An té enmé biten kon sa. On jou, an vwè on tiboug Sentàn, i té ni on bag an dwèt a’y, on sòt dè bag avè on métal.
An ka di’y :
« Wo ! Bag a’w la bèl ! Ola ou achté ? »
I di mwen :
« Mé sé mwen menm ki fè’y. An fè’y an lékòl la. »
An ka di’y :
« Ki lékòl ? »
I ka di mwen :
« Wè ! a Saint-Jean Bosco»
La an di, poo ! sa ka entérésé mwen lékòl lasa. Ka an fè ? An pran si mwen menm an ékri a Saint-Jean Bosco. Lèwgadé, on asistant sosyal débaké aka manman mwen. I di mwen mé ki jan fè an ka fè on dèmann man rantré la. An di wè ! mé an vwè on tiboug i té ni on bèl bag. Madanm la di mwen mé si sé sa ou vlé aprann fè, ni mwayen ou aprann fè’y on dòt koté é i fè mwen pasé on lègzamen pou rantré lékòl tèknik. Kifè, an désann Lapwent pou rantré lisé tèknik. An èspésyalizé mwen an bwa. Lèwgadé, siklòn Inès fèt, tout kaz a fanmi an mwen krazé. Sé kon sa an touvé mwen, mwen annki arété ay lékòl. É sé konsa an touvé mwen a Sentàn ka pran on prèmyé travay.
An pasé diféran travay. Mé on biten ki té an tèt an mwen, sé té ay an Frans. An ay aka tonton an mwen. An té ni lidé woukonmansé étidyé mé tonton an mwen di mwen fo mwen travay. Alò konsa, an fè dèmann, an touvé travay. Alò mé lè an rivé an Frans, moun an jwenn sé té l’A.G.E.G (association générale des étudiants guadeloupéens). Sé sa ki té mouvman a Nèg. Avè yo té ni bèl mouvman avè moun ka fè téat, moun ka chanté, moun ka palé kréyòl, moun ka kuit manjé, … Sé la mwen an konmansé aprann zafè a Les principes élémentaires de philosophie a Georges Politzer, zafè a matérialisme dialectique, é tou sé biten lasa. Nou konmansé aprézan sé o pi liv, o pi achté liv : a Marx, a Mao Tsé toung, é dòt ankò. Ou adan on mouvman, on mouvman mawksist. Ou bizwen chalviré Lagwadloup é ou ka èspliké tout biten à partir de l’exploitation de l’homme par l’homme. Mé ou ka chèché, ou ka chèché’w. »
