Alantou a mwa a kréyòl

Alèkilé, mwen, an ka touvé kréyòl-la, lang an nou, fè on long é bèl chimen pou rivé an plas la i ni jòdi. Òktòb mwa a kréyòl, a siklòn, a rantrédklas… Sé on bèl mwa.

Lè an lévé Lapwent aka gran-anman mwen, yo tout té ka palé anki fwansé, é sé sa mwen aprann. Dé moman, yo té ka palé bon kréyòl anba laplas-mawché épi sé machann la pou chikanné pri a sé daré la yo té ka vann pa lo la. Gran-anman mwen té fò adan sa.

Sépoudi, pa té ni onlo moun ki té ka palé kréyòl. Men délè, yo té ka bay adan épi moun ki té ka viv dèwò : Zaboka, Babsal, Souprangn zendyen la é menm Èwnèstin papyé-a-luil. Timoun, nou té ka kaché pou té hélé yo lè nou té ka jwenn yo. Sé té sèl lè nou té ka palé lang an nou kon sé granmoun la. Nou té ka di yo, san sav, sé menm vyé mo a yo la. An répons, sé nonm la té ka di plis vyé mo ankò. Mo, nou pa té konnèt signifikasyon a yo. Madanm la Èwnèstin, pa té ka jiré, i té ka pasé chimen a’y san gadé nou. Timoun, nou té kontan palé lang lasa… pou nou, sé té sa palé kréyòl.

Sé konsa lè an té an sizyèm, an té tann di sé moun la té ka pini tou séla i té ka palé kréyòl an lisé la. Yo pa pini mwen pou sa, men an pasé anba men a yo pou dòt biten, biten a vwazinaj, biten a granmoun.

Fanmi an mwen té ka palé anki fwansé, mé sèlman, lè yo té kòlè, kréyòl a yo té ka dégajé. I té ka koulé kon dlo rivyè chajé é wòch. Sé pétèt pou sa an pa’a gyè palé’y magré tousa tan i ja pasé. Pou mwen, palé kréyòl pa té on bon biten. Timoun avan pa té dwèt fè kòlè kon granmoun. Sa an tèt an mwen toujou.

Kifèwvwè é konsayéla, mwa a kréyòl sé on bèl biten. Òktòb sé on mwa I fò. I ja rézisté douvan onlo siklòn, sé té mwa alarantrédklas, lenj é soulyé nèf é onlo dòt biten. Sé té mwa a tout dousin a lavi. Sé mwa a kréyòl, lang an nou sé on dousin.

É lanné an lanné yo ka chèché dòt mouvman pou fété’y. Sé prèmyé lanné maké kréyòl ansanm ka fèt. Mwen, an fyè. Mwen enmé maké. On maké kréyòl bèl é fò. I ka fè’w désann an vi a’w, an tan lè ou té timoun. I ka fè’w vwè fanmi a’w on dòt jan.

Fanmi an mwen sé té moun ki té pè lalwa, labé… yo té ka rèspèté lé pli gran. Yo té ka lévé timoun a yo pou yo té pé ni on plas an sosyété la, menm si sé té pou yo té pati lòtbò abò Bimidòm. Fò sé timoun la té sa mannyé lang a yo anbala.

Alèkilé, mwa kréyòl bon, I bon toubòlman menm si an ka touvé pa ni asé mouvman. Toupannan sé lanné la ka pasé yo té ké pé mété chak mwa on jou anplis pou kréyòl, lang an nou pran plis valè. Pétèt nou té’é ja pli douvan. Nou pa té’é lésé kilti a sé lézòt la anvayi péyi an nou.

Lang kréyòl an nou ka woukonstwi nou… Nou ja lésé onlo kwayans a yo atè.

Lang an nou, a pa on lang a jiré, a kòlè, a vyénèg. Fò sé on lang ki ni menm fòs ki fwansé la. On lang pou apwann li, maké, rakonté, kalkilé, rézoud pwoblèm, konnèt istwa, jéyogwafi a péyi é réjyon an nou…

Kréyòl a pa lang a vyénèg. Kréyòl sé lang a nèg ki ni lèspri lasa an péyi Gwadloup

Sèwvàn

Latilyé Maké ansanm, òktòb 2021